17 آذر 1398 - 10:02

ابعاد شرعی جریمه تاخیر تادیه در طرح قانون بانکداری

با تصویب طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران، بحث نظری دریافت جریمه تاخیر تادیه از نظر فقهی منطبق بر آرای فقهی مراجع تقلید می‌شود و جریمه تنها به متخلفین مختص شده و ورشکستگان از پرداخت آن معاف می‌شوند.
کد خبر : ۱۰۹۴۳۳
حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان

به گزارش ایبِنا به نقل از پورتال بانکداری اسلامی، سیدعباس موسویان (عضو شورای فقهی بانک مرکزی) در یادداشتی در این باره نوشت: ضمن تقدیر و تشکر از مراجع بزرگوار تقلید و برخی فضلای حوزه علمیه قم که دغدغه اصلاح قوانین و مقررات کشور بر اساس آموزه‌های نورانی قرآن را دارند، به نظر می‌رسد چهارچوب مطرح شده در طرح پیشنهادی کمیسیون اقتصادی مجلس در زمینه جریمه تاخیر نسبت به وضع موجود دارای تفاوت‌های مهمی است که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می‌شود.   


الف. مبنای شرعی و قانونی جریمه تاخیر تادیه بدهی بانکی در شرایط کنونی


از سال ۱۳۶۱ با راهنمایی حضرت امام خمینی (ره) و با تشکیل جلسات متعدد شورای پول و اعتبار با حضور مرحوم آیت الله رضوانی مقرر شد بندی در قراردادهای بانکی اضافه شود مبنی بر اینکه «چنانچه گیرنده تسهیلات بدهی خود را طبق سررسیدهای مقرر به بانک نپردازد مبلغی معادل ... درصد بدهی را به عنوان وجه التزام بر عهده می‌گیرد که به بانک بپردازد». بعد از اینکه این مصوبه به تایید فقهای محترم شورای نگهبان رسید به صورت شرط ضمن عقد وارد قراردادهای بانکی شد و بعدها برای رعایت احتیاط فتوای برخی از مراجع تقلید قرار شد این شرط به صورت شرط عقد خارج لازمی به عنوان صلح نیز گنجانده شود. بنابر این آنچه امروزه در نظام بانکی از مشتریان دریافت می‌شود وجه التزام تاخیر تادیه بدهی است که آن هم با تصویب شورای پول و اعتبار و تایید فقهای شورای نگهبان انجام می‌گیرد که البته این مصوبه بین مراجع محترم تقلید محل بحث و اختلاف نظر بوده است.


ب. عملکرد نظام بانکی نسبت به جریمه تاخیر تادیه


در مقام اجرا برخی از بانک‌های جمهوری اسلامی ایران دقیقا مطابق مصوبه شورای پول و اعتبار و شورای نگهبان عمل می‌کنند اما برخی از بانک‌ها متاسفانه تخلفاتی انجام می‌دهند که به شرح ذیل است:


۱.  نادیده گرفتن معسرین و ورشکستگان؛ مطابق قوانین بانکی وجه التزام مربوط به بدهکاران متخلف است و معسرین و ورشکستگان، معاف از پرداخت هر نوع جریمه‌ای هستند، برخی از بانک‌ها بدون لحاظ وضعیت بدهکاران آنان را مشمول وجه التزام و جریمه می‌کنند.


۲. گرفتن وجه التزام روی وجه‌التزام؛ مطابق نظر فقهای شورای نگهبان گرفتن وجه التزام تنها روی اصل بدهی مجاز است و هر نوع جریمه روی وجه‌التزام ممنوع می‌باشد این در حالی است که برخی از بانک‌ها روی مطالبات حاصل از وجه التزام نیز وجه التزام می‌گیرند.


۳. سود ادامه قرارداد؛ مطابق قوانین بانکی بعد از سررسید قرارداد، گرفتن مبلغی به عنوان سود مشروعیت ندارد، این در حالی است که برخی از بانک‌ها برای بعد از سررسید، سودی تحت عنوان سود ادامه قرارداد یا سود بعد از سررسید می‌گیرند.


۴. گرفتن وجه التزام از ضامن بدون اطلاع؛ گاهی بانک‌ها بدون اطلاع به ضامن که مضمون عنه دچار تاخیر شده و بدهی‌هایش را نمی‌پردازد، اقدام به گرفتن وجه التزام از ضامن می‌کنند که غالبا با اعتراض ضامنین مواجه می‌شوند که اگر به ما اطلاع داده بودید نمی‌گذاشتیم کار به جریمه بکشد.  


ج. جریمه تاخیر تادیه بدهی بانکی در طرح پیشنهادی مجلس


کمسیون اقتصادی مجلس با آسیب‌شناسی دقیق روی اصل مبنای فقهی و قانونی وجه‌التزام بانکی و همینطور آنچه در مقام اجرا رخ می‌دهد، طی مواد ۱۱۴ تا ۱۲۳ طرح قانون بانکداری جمهوری اسلامی ایران، در صدد برآمد تا اشکالات نظری مبنای قانونی و اشکالاتی که در مقام اجرا بانک‌ها مرتکب می‌شوند را برطرف نماید که در ادامه به توضیح این مطالب می‌پردازم.


۱. اصلاح اصل مبنای فقهی و قانونی؛ با مشورت برخی از مراجع تقلید، قرار شد وجه‌التزام از شرط ضمن عقد که در قرارداد گنجانده می‌شود حذف شود و بجای آن، تخلف در پرداخت بدهی و تخلف در انجام تعهدات، به عنوان یک تخلف شناسایی شده و جریمه‌ای برای آن تعیین گردد و این جریمه هم نه به بانک، بلکه به حساب ویژه‌ای با کاربرد خاص واریز شود. این مطالب در مواد ۱۱۵ تا ۱۲۱ طرح پیشنهادی آمده است.


ماده۱۱۵- تأخیر در پرداخت بدهی سررسیدشده، از نظر این قانون «تخلف» محسوب شده و تأخیرکننده به تنبیهات غیرمالی مذکور در ماده (۱۱۷) و پرداخت جریمه به شرح مذکور در ماده (۱۱۸)  محکوم می‌شود. مؤسسات اعتباری موظفند فهرست تنبیهات غیرمالی و جریمه‌های مالی ناشی از تأخیر را در هنگام امضای قرارداد به اطلاع مشتری رسانده و در متن قرارداد درج نمایند.  


ماده۱۱۷- مشتریان بدحساب، متناسب با مبلغ بدهی سررسید شده و پرداخت نشده، با توجه به وضعیت اعتباری مشتری و بسته به نوع شخصیت وی (حقیقی یا حقوقی)، در چهارچوب دستورالعملی که به تصویب شورای مقررات‌گذاری و نظارت می‌رسد، مشمول تمام یا برخی از محدویت‌های زیر می‌شوند. شورای مقررات‌گذاری و نظارت بانکی می‌تواند موارد دیگری را به فهرست محدودیت‌های ذکر شده اضافه کند یا با توجه به شرائط و اوضاع اقتصادی، اعمال برخی از آنها را برای تمام یا بخشی از بدهکاران مؤسسات اعتباری منتفی نماید:


ماده۱۱۸- نرخ جریمه تأخیر در مورد انواع قراردادها توسط شورای مقررات‌گذاری و نظارت بانکی تعیین می‌شود. شورای مزبور موظف است در تعیین نرخ جریمه تأخیر، شرایط و اوضاع اقتصادی کشور را مدنظر قرار داده و عنداللزوم، نرخ‌های جریمه را تعدیل کند.  


ماده۱۲۱- «حساب ویژه جرائم» به وسیله بانک مرکزی نزد هریک از مؤسسات اعتباری افتتاح می‌شود. وجوه تجمیع شده در حساب ویژه جرائم نزد هر مؤسسه اعتباری، با نظارت بانک مرکزی برای تسویه بدهی بدهکارانی که حسب رأی دادگاه معسر و ورشکسته تشخیص داده شده‌اند، با اولویت بدهکاران خرد معسر و ورشکسته همان مؤسسه و مدت اعسار یا ورشکستگی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.


۲. معافیت قانونی معسرین و ورشکستگان؛ مطابق تبصره ماده ۱۱۵ طرح پیشنهادی اگر تأخیر در پرداخت بدهی، به دلیل اعسار یا ورشکستگی بدهکار باشد، هیچ گونه جریمه تعلق نمی‌گیرد.


تبصره- اگر تأخیر در پرداخت بدهی سررسیدشده، به دلیل اعسار یا ورشکستگی بدهکار (با حکم دادگاه صالح) باشد، مؤسسه اعتباری طلبکار موظف است تا زمان برطرف شدن اعسار یا خروج از ورشکستگی(به تشخیص دادگاه)، به وی مهلت دهد. در دوران اعسار یا ورشکستگی، هیچگونه تنبیه غیرمالی و مالی متوجه بدهکار معسر یا ورشکسته نمی‌شود. در حکم اعسار یا ورشکستگی، نباید زمان توقف بیشتر از شش ماه قبل از صدور حکم تعیین شود.


۳. تصریح به تعلق جریمه روی اصل بدهی و نفی غیر آن؛ مطابق ماده ۱۱۹ طرح پیشنهادی گرفتن جریمه تنها روی مانده اصل بدهی مجاز بوده و گرفتن هر نوع زیاده تحت سایر عناوین ممنوع شده است.


ماده۱۱۹- جریمه تأخیر فقط نسبت به مانده اصل بدهی مشتری قابل محاسبه و دریافت است. دریافت هرگونه وجه دیگر تحت عنوان وجه التزام و عناوین مشابه از مشتری یا ضامن وی ممنوع است. همچنین أخذ سود از سود، سود از جریمه و جریمه از جریمه مطلقاً ممنوع بوده و مشمول مجازات‌های مواد (۱۳۵) و (۱۳۶) این قانون است.


امید است با تصویب طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران، اولا، بحث نظری دریافت جریمه تاخیر تادیه از منظر فقهی منطبق بر آرای فقهی مراجع تقلید گردد؛ ثانیا، ابعاد دریافت جریمه تاخیر تادیه محمل قانونی پیدا کند؛ ثالثا، جریمه تنها به متخلفین مختص شده و معسرین و ورشکستگان معاف از جریمه شوند و رابعا، همانطور که راه برای متخلفین در پرداخت بدهی بسته می‌شود، راه تخلف برای برخی بانک‌های متخلف نیز بسته شود.

ارسال‌ نظر
فیلم و پخش زنده
بیشتر