به گزارش روز سه‌شنبه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، بانک‌ها با توجه به نوع فعالیت خود محل تمرکز ریسک هستند. براساس معیارهای کمیته بال، بانک‌ها با ریسک‌های گوناگونی نظیر ریسک اعتباری، ریسک بازار و ریسک عملیاتی مواجه هستند.
در این بین ریسک اعتباری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا اعطای تسهیلات که عمده فعالیت بانک‌ها را شامل می‌شود، مستلزم آن است که بانک‌ها ارزیابی درستی از توان مالی متقاضی در بازپرداخت وام داشته باشند. در صورتی که این ارزیابی درست نباشد و یا به دلایلی وضعیت اعتباری وام‌گیرنده در طول دوره بازپرداخت دستخوش تغییرات عمده شود، آنگاه بانک با ریسک اعتباری یا ناتوانی (عدم تمایل) طرف مقابل در ایفای تعهداتش مواجه می‌شود. لذا مهمترین ریسک بانک‌ها را می‌توان ریسک اعتباری دانست و به همین دلیل رتبه‌بندی اعتباری بانک‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
با توجه به اینکه بانک‌های مرکزی باید در نظارت خود بر بانک‌ها، همه انواع ریسک را مدنظر قرار دهند و در دستورالعمل‌های پیشنهادی کمیته بال نیز بر چند نوع ریسک تاکید شده، لذا بانک‌های مرکزی باید در کنار ریسک اعتباری، به سایر انواع ریسک‌ها نیز توجه کنند.
این امر در اقتصادهای پیشرفته نظیر اتحادیه اروپا رعایت می‌شود و بانک‌های مرکزی با استفاده از معیارهایی نظیر آنچه که در معیارهای CAMELS آمده، بانک‌ها را براساس ریسک‌های گوناگون مورد ارزیابی جامع قرار می‌دهند. بانک‌های مرکزی اتحادیه اروپا معمولاً برای ارزیابی جامع بانک‌ها در مقایسه با یکدیگر و نهایتا رتبه‌بندی جامع آنها در مقایسه با یکدیگر، از روش‌هایی نظیر روش PROMETHEE استفاده می‌کنند.
در دنیا موسسات رتبه‌بندی اعتباری (Credit Rating Agencies) وجود دارند که تخصص آنها رتبه‌بندی انواع بدهی و ناشران آنها براساس ریسک اعتباری است. بانک‌های مرکزی در اتحادیه اروپا از خدمات این موسسات استفاده می‌کنند؛ به گونه‌ای که هر بانک مرکزی لیستی از موسسات رتبه‌بندی مورد تایید خود را منتشر می‌کند. این موسسات نیز به‌طور تخصصی رتبه اعتباری بانک‌ها را تعیین می‌کنند.
لازم به ذکر است که رتبه‌بندی اعتباری بانک‌ها با رتبه‌سنجی اعتباری مشتریان بانک‌ها متفاوت است. هم اکنون بانک مرکزی اروپا معیارهایی را برای تایید موسسات رتبه‌بندی اعلام کرده است و از نتایج رتبه‌بندی این موسسات در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کند. موسساتی نظیر مودیز، فیچ و S&P جزء موسسات رتبه‌بندی مورد تایید بانک مرکزی اروپا هستند. البته بانک مرکزی اروپا قصد دارد تا در آینده دانش بیشتری در مورد روش‌های رتبه‌بندی اعتبار کسب نماید و تنها متکی به موسسات رتبه‌بندی نباشد؛ اما این به معنی قطع ارتباط کامل با این موسسات در آینده نخواهد بود.
بدین ترتیب رتبه‌بندی بانک‌ها در اتحادیه اروپا هم به‌طور جامع توسط بانک‌های مرکزی و هم به‌طور تخصصی (با تمرکز بر ریسک اعتباری) توسط موسسات رتبه‌بندی اعتباری مورد تایید بانک‌های مرکزی، انجام می‌شود. این دو نوع رتبه‌بندی در واقع مکمل یکدیگر بودندو جانشین نیستند.
هر چند در گذشته مسئله رتبه‌بندی بانک‌ها در کشور چندان مورد توجه نبود و این یکی از اشکالات اصلی نظام بانکی را شکل می‌داد، اما اخیرا بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که قصد رتبه‌بندی بانک‌ها را دارد. براساس اطلاعات ارائه شده از این طرح در رسانه‌ها، به‌نظر می‌رسد که این رتبه‌بندی از نوع رتبه‌بندی جامع بانک‌ها براساس انواع ریسک‌ها باشد.
هر چند در حال حاضر موسسات رتبه‌بندی اعتباری در کشور فعال نشده‌اند و امکان استفاده از خدمات آنها وجود ندارد، اما پیش‌بینی می‌شود که این موسسات در آینده نزدیک فعالیت خود را آغاز نمایند. البته هم اکنون سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان متولی اعطای مجوز به این موسسات، وارد عمل شده و برنامه‌ریزی‌هایی در این رابطه انجام داده است.
به‌نظر می‌رسد بانک مرکزی نیز می‌تواند معیارهایی را برای شرکت‌های رتبه‌بندی تعیین کند تا موسساتی که در آینده با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس می‌شوند، در صورت احراز معیارهای مدنظر بانک مرکزی، بتوانند در لیست موسسات رتبه‌بندی مورد تایید این بانک قرار گیرند و بانک مرکزی از خدمات آنها به عنوان اظهارنظر یک نهاد ثالث مستقل، استفاده کند. البته این به آن معنی نیست که بانک مرکزی دیگر مستقیما در زمینه رتبه‌بندی ورود پیدا نکند؛ بلکه این دو به‌صورت مکمل یکدیگر باقی خواهند ماند و اظهارنظر موسسات رتبه‌بندی به عنوان اظهارنظر یک نهاد تخصصی مستقل در زمینه رتبه‌بندی اعتبار همواره اهمیت خود را حفظ خواهد کرد.
در پایان ذکر این نکته اهمیت دارد که رتبه‌بندی بانک‌ها توسط بانک مرکزی کشور (بر اساس معیارهایی نظیر کملز) و به صورت همزمان توسط موسسات تخصصی رتبه‌بندی اعتبار (با تمرکز بر ریسک اعتباری) از اهمیت بالایی برخوردار بوده و یکی از نهادهای مفقوده بانکداری حرفه‌ای در اقتصاد کشور است. زیرا ریسک جزء جدایی‌ناپذیر فعالیت بانک‌هاست و سپرده‌گذاران و سایر ذینفعان در انتخاب یک بانک، نباید تنها به نرخ سود پرداختی آنها توجه کنند؛ بلکه ریسک بانک‌ها نیز باید در تصمیم‌گیری مدنظر قرار گیرد.
جلال سیف الدینی؛ صاحب‌نظر پولی و بانکی
مجتبی کامل‌نیا؛ صاحب‌نظر پولی و بانکی
