به گزارش روز دوشنبه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)،ابزارهای مشتقه ارزی، از جمله محصولات نوین مالی هستند که در دهه اخیر مورد استقبال بانک‌های مرکزی، بانک‌های تجاری و عموم سرمایه‌گذاران واقع شده‌اند. حضور در بازار ابزارهای مشتقه ارزی به بانک مرکزی (و سایر ذینفعان) کمک می‌کند تا بتوانند با اتخاذ موقعیت‌های مناسب خرید و فروش، به شیوه صحیح به مدیریت ریسک ذخایر ارزی خود بپردازند. در واقع، می‌توان با استفاده از این ابزارها، ریسک‌های مرتبط با تغییرات ناگهانی نرخ ارز در آینده را پوشش داد.
در نظام پولی و بانکی کشور نیز بانک مرکزی، بانک‌ها و سرمایه‌گذاران خرد، همواره با دغدغه تغییرات نرخ آتی ارز مواجه‌اند و به بازار ابزارهای مشتقه، جهت پوشش ریسک‌های مرتبط نیاز دارند. متاسفانه در بازار پول و سرمایه کشور بازار ابزارهای مشتقه ارزی تاکنون راه‌اندازی نشده است و همین مسئله ضرورت پرداختن به مسائل این بازار مهم (که می‌توان آن را یک نهاد مالی مفقوده در اقتصاد ایران در نظر گرفت) را توجیه می‌کند.
در دانش مالی، «ابزار مشتقه» (derivative instrument) قراردادی است که ارزش خود را از عملکرد یک «موجودیت پایه» (underlying entity) که معمولا یک دارایی است، دریافت می‌کند. شاخص‌های گوناگون و نرخ بهره، نمونه‌های دیگری از این موجودیت پایه به حساب می‌آیند. ابزارهای مشتقه در کنار سهام و اوراق بدهی، سه مورد از مهمترین ابزارهای مالی را تشکیل می‌دهند.
بانک‌های مرکزی معمولا یکی از اصلی‌ترین بازیگران بازارهای مشتقه ارزی به حساب می‌آیند. در واقع، چون بانک‌های مرکزی در اکثر کشورها بر اساس قانون، وظیفه مدیریت بازار ارزهای خارجی را بر عهده دارند، تلاش می‌کنند تا با ورود در بازار مشتقه ارزی و خرید و فروش به موقع ابزارهای مشتقه، از ایجاد نوسانات ناگهانی در بازار ارز جلوگیری کنند.
مسلما عدم دسترسی بانک مرکزی به بازار ابزارهای مشتقه ارزی، منجر خواهد شد تا بانک مرکزی مستقیما از ذخایر ارزی خود جهت مدیریت بازار ارز استفاده کند. به عبارت دیگر، در صورتی که بی‌ثباتی در بازار ارز ایجاد شود، بانک مرکزی مجبور می شود تا با خرید و فروش نقدی ارز، بازار را تحت کنترل درآورد (موردی که در سال‌های اخیر در کشور ایران به کرات تجربه شده است).
انجام این کار در عمل بسیار مشکل‌تر از مدیریت بازار با استفاده از ابزارهای مشتقه است. زیرا، برای خرید ابزارهای مشتقه، صرفا نیاز به حجم کمی از منابع است؛ اما برای خرید و فروش نقدی ارز، لازم است کل منابع توسط بانک مرکزی تامین شود.
علاوه بر این، بانک‌های مرکزی معمولا بدنه کارشناسی قوی دارند و این امر زمینه پیش‌بینی بهتر از وضعیت آتی بازار ارزهای گوناگون را ایجاد می کند. این پیش‌بینی ها در اتخاذ موقعیت‌های مناسب در بازار مشتقه، بسیار دارای اهمیت است. البته نباشد فراموش کرد که هدف اصلی بانک مرکزی از ورود در بازارهای مشتقه ارزی و انجام خرید و فروش ابزارهای مشتقه، به هیچ عنوان کسب سود نبوده و هدف نهایی تامین وظایف بانک مرکزی مانند حفظ ثبات بازار ارز و تامین ثبات مالی است.
در پایان لازم به ذکر است که بدنه کارشناسی بانک مرکزی تاکنون به طور عمده بر مسئله مهم یکسان‌سازی نرخ ارز تمرکز کرده‌اند. اما نباید فراموش کرد که راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی و کشف قیمت آتی ارز، سیاست مکمل یکسان‌سازی نرخ ارز در بازار نقدی است و نباید از آن غافل بود. عدم پیگیری همزمان این دو سیاست ممکن است به شکست طرح یکسان‌سازی نرخ ارز بیانجامد که البته این مسئله در گذشته نیز اتفاق افتاده و باید از آن عبرت گرفت.
حسین میثمی؛ صاحب‌نظر پولی و بانکی
