به گزارش روز جمعه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)،از جمله ابزارهای مالی متداول در بازارهای مالی جهان اوراق مصون از تورم است که اصطلاحا تیپس (TIPS) نامیده می‌شود. از آنجا که نرخ این اوراق علاوه بر نرخ بهره واقعی، از نرخ تورم نیز متاثر است، از جذابیت زیادی برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز (و سایر ذینفعانی که قصد متنوع‌سازی پرتفوی خود با کمترین ریسک را دارند) برخوردارند. اگر چه انتشار این اوراق در اکثر کشورهای جهان تجربه شده است، اما جذابیت نرخ اوراق در کشورهایی که نرخ تورم بالاتری را تجربه می‌کنند، بیشتر از سایرین است.
در کشورهای با اقتصاد متورم، مرسوم است که دولت با اتخاذ سیاست‌های انقباضی اقدام به کنترل حجم نقدینگی و کاهش تورم کند که نتیجه اینگونه اقدامات ممکن است به رکود اقتصادی و افزایش بیکاری بیانجامد. این سازوکار در کشور ایران بدین صورت است که شورای پول و اعتبار با کاهش دستوری نرخ سود سپرده، تسهیلات و اوراق مشارکت اقدام به این کار می‌کند؛ عملیاتی که می‌تواند به کاهش نرخ بازدهی سرمایه‌گذاران بیانجامد یا در حالت وخیم‌تر، به خاطر نرخ بالای تورم، نرخ بازده منفی به دست آید. از دیدگاه ناشران اوراق نیز کاهش تورم می‌تواند به افزایش هزینه‌های آتی آنان بیانجامد.
از این روست که برای حفظ منافع سرمایه‌گذاران (که در اثر افزایش نرخ سود) و ناشران (که در اثر کاهش نرخ سود)، ابزاری به نام اوراق مصون از تورم طراحی و انتشار یافت که نرخ اوراق بر اساس تغییرات نرخ تورم و به صورت شناور تعیین می‌شود. بازدهی این اوراق بسته به دو عامل تغییرات نرخ سود واقعی و انتظارات تورمی است و تعدیل ارزش اسمی اوراق بر اساس تورم می‌تواند به صورت روزانه محاسبه شده و در سررسید دریافت شود. همچنین، کوپن‌های این اوراق نیز بر اساس همان دو عامل تاثیرگذار بر بازدهی (یعنی نرخ بازده واقعی و انتظارات تورمی) محاسبه می‌شود.
همانند هر ابزار مالی دیگری، اوراق مصون از تورم نیز دارای نقاط قوت و ضعف مشخصی است که در ادامه به برخی از مهمترین آن‌ها اشاره می‌شود:
* مزایا
الف. پوشش قطعی تورم: از جمله مزایای این اوراق، می‌توان به نرخ شناور آن برحسب تورم اشاره کرد؛ نرخی که هیچگاه نرخ سود واقعی آن منفی نشده و برای سرمایه‌گذاران و ناشران جذابیت دارد. لذا این اوراق نقدشوندگی خود را در بازار ثانویه حفظ خواهد کرد و می‌تواند در زمان ایجاد تورم، جذب نقدینگی بیشتری داشته و تورم انتظاری را تعدیل کند.
ب. حرکت از اقتصاد دستوری به سمت اقتصاد بازار: با انتشار اوراق مصون از تورم، دولت، بانک مرکزی و سایر نهادهای متولی در اقتصاد کشور، درک صحیح تری نسبت به مواردی مانند انتظارات تورمی مردم و فعالان بازارهای مالی پیدا کرده و در سیاست‌گذاری آتی پولی و مالی بیشتر به این موارد توجه خواهند کرد.
ج. ریسک اعتباری پایین: ناشر اینگونه اوراق معمولا دولت، وزارتخانه‌ها و شرکت‌هایی هستند که پشتوانه دولتی دارند؛ از این جهت ریسک نکول این اوراق کم ارزیابی می‌شود.
د. هزینه‌بر ساختن تورم آتی برای دولت: با توجه به اینکه نرخ اوراق مصون از تورم با افزایش تورم افزایش خواهد یافت و به این به معنی افزایش هزینه‌های دولت است، توسعه بازار این اوراق سبب می‌شود تا انگیزه دولت جهت کنترل تورم آتی افزایش یابد.
* چالش‌ها
الف. عدم وجود اطلاعات به هنگام و جامع: از آنجایی که نرخ این اوراق نسبت به تورم شناور است، موفقیت این ابزار نیازمند اطلاعات دقیق و به موقع برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازار (جهت محاسبه نرخ و قیمت روزانه اوراق) است. لکن به دلیل عدم وجود پایگاه‌های داده قوی اطلاعات اقتصادی، محاسبات ریاضی نرخ و ریسک این اوراق به سادگی قابل انجام نبوده و می‌تواند زمینه‌ای برای جولان شایعات و گمراهی و زیان سرمایه‌گذاران فراهم آورد.
ب. تاخیر زمانی تورم: تورم از جمله متغیرهای اقتصادی بوده که نرخ آن بر اساس گزارش‌های سه ماهه شاخص قیمت شهری مصرف‌کننده شهری تعدیل می‌شود؛ این فاصله زمانی بین زمان تعدیل تورم و زمان تاثیرگذاری بر قیمت اوراق، می‌تواند اثر منفی در بازار اوراق داشته باشد.
در پایان لازم به ذکر است که اوراق مصون از تورم، یکی از مهمترین ابزارهای مالی است که در کشورهایی که با تورم دورقمی روبرو هستند مورد استفاده قرار گرفته و خود زمینه‌ساز کاهش تورم‌های آتی خواهد بود. زیرا پیوند سود اوراق با تورم، سبب می‌شود انگیزه دولت جهت کاهش تورم در آینده افزایش یابد. بر این اساس، توسعه بسترهای قانونی انتشار اوراق مذکور در لایحه برنامه ششم توسعه، اقدامی مثبت و رو به جلو تلقی می‌شود.
میثم کریمی؛ کارشناس اقتصادی
