به گزارش روز جمعه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران( ایبِنا) ،در حال حاضر دو نهاد آماری به صورت مستقل آمارهایی از تورم منتشر میکنند. گاهی بین این نرخ تورم اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران و نرخ تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی تفاوتهایی دیده میشود. تورم یک مفهوم مجرد در مورد افزایش سطح کلی قیمتها بدون توجه به تغییرات قیمت نسبی است. در حالی که در عمل تغییرات قیمت کالاها را نمیتوان به طور قطعی به افزایش سطح عمومی قیمتها یا تغییرات قیمت نسبی ارتباط داد. تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران هر دو تخمینی از مفهوم مجرد تورم است. به همین دلیل انتظار داریم تفاوت سیستماتیک بین این دو نرخ وجود نداشته باشد ولی انحرافات جزئی طبیعی است.
در ادبیات اقتصادی موضوع احساس مردم از تورم بررسی شده است و دلایل زیر برای این موضوع ذکر شده است.
۱. مردم تفاوت کیفی را درنظر نمیگیرند، در حالی که این موضوع یک جزء اساسی ساخت شاخص قیمتها توسط نهادهای رسمی است.
۲. مردم احساس نامتقارنی نسبت به تورم دارند. کالاهایی که سرعت رشد قیمت بالاتری دارند توجه بیشتری جذب میکنند.
۳. مردم قیمت بالاتر کالاها و خدمات را به تورم ارتباط میدهند در حالی که قیمت پایینتر را به عنوان یافتن یک موقعیت خرید خوب مختص به خود میدانند.
۴. مصرفکنندگان تغییرات قیمت کالاها و خدماتی را که به طور مداوم خرید میکنند را بیشتر متوجه میشوند حتی اگر سهم بالایی در سبد مصرفیشان نداشته باشد.
۵. مصرفکنندگان هزینههای غیرمستقیم همچون بیمه را مشاهده نمیکنند.
کالاهای مختلف افزایش قیمت متفاوتی دارند. در محاسبه تورم از یک سبد مصرفی متوسط کشور استفاده میشود. اگر افزایش قیمتها در اجزای مختلف تفاوت قابل توجهی داشته باشند، تورمی که هر بخشی از جامعه با آن مواجه است متفاوت خواهد بود. شکل ۱ نرخ تورم محاسبه شده برای دهکهای مختلف را برای سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ نمایش میدهد. با حذف یارانهها در انتهای سال ۱۳۸۹، تورمی که دهک اول (پایینترین درآمد) با آن مواجه بود بسیار بالاتر از دهکهای بالاتر بود. در سال ۱۳۹۱ با وقوع شوک ارزی، قیمت کالاهای وارداتی افزایش قابلتوجهی پیدا کرد که به دلیل بالاتر بودن سهم آنها در سبد مصرفی دهکهای مرفهتر، این قشر با تورم بالاتری مواجه بودند. در کل، با توجه به اهمیت اطمینان مردم به آمارهای رسمی، مناسب است بانک مرکزی تورم به تفکیک دهک را محاسبه و منتشر نماید. این موضوع باعث میشود هنگامی که تورم دهکهای مختلف متفاوت است، مردم آمار بانک مرکزی را با مشاهدات خود منطبق بدانند.
موضوع تقلب در انتشار آمارهای اقتصادی در همه جای دنیا مطرح است. با اینکه جمعآوری آمار مستقل برای ارزیابی کیفیت آمارهای رسمی تقریباً غیرممکن است، اقتصاددانان با استفاده از چارچوبهای نظری به کیفیت دادهها میپردازند. یکی از روشهای مورد استفاده، ارزیابی منحنی انگل است که برای ارزیابی آمار اعلام شده برای مصرف و سطح قیمتها استفاده میشود. منحنی انگل رابطه سهم خوراکیها از کل مصارف خانوار را با سطح درآمد آنها نمایش میدهد. در صورتی که آمارهای قیمتی دارای تورش باشند، منحنی انگل ثبات نخواهد داشت.
شکل ۲ منحنیهای انگل ایران را برای سالهای ۸۹ تا ۹۳ نمایش میدهند. آنچه که از این نمودار مشخص است، تغییر سیستماتیکی در منحنیهای انگل وجود ندارد. این بدین معنی است که دادههای منتشر شده برای هزینههای خانوار و همچنین دادههای شاخصهای قیمتی دستکاری نشدهاند.
مجید عینیان- کارشناس اقتصادی