به گزارش روز جمعه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، نحوه کارکرد بازار بدهی چندان پیچیده نیست. دولت برای تسویه بدهیهای خود اسنادی به طلبکاران (عمدتاً شرکتهای بزرگ و پیمانکاران طلبکار دولت) تحویل میدهد که در سررسیدی مشخص قابل نقد شدن است. شرکتهای دریافتکننده این اوراق اغلب ترجیح میدهند که آنها را هر چه سریعتر نقد کنند و سعی میکنند آنها را در بازار به فروش برسانند. همینجاست که بازار بدهی شکل میگیرد. شرکتها اوراق خود را به صورت نقد و به قیمتی پایینتر از قیمت اسمی میفروشند و خریداران نیز با فروش دوباره آنها در سررسید، از مابهالتفاوت قیمت خرید و فروش سود میبرند.
یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران در چند سال گذشته، استقراض از بانک مرکزی برای تسویه بدهیهاست. این روش جبران بدهی، عمدتاً باعث ایجاد تورم میشود؛ اما بازار بدهی میتواند جایگزینی مناسبتر برای این منظور باشد. البته صرف وجود بازار بدهی، الزاماً باعث تنظیم اقتصاد و بازار نخواهد شد؛ در واقع موفقیت بازار بدهی نیازمند پیشنیازهایی است که اگر فراهم نشوند، حتی ممکن است اصل ضرورت وجود این بازار مورد خدشه قرار گیرد.
تجربه کشورهایی مانند هند نشانگر آن است که اگر دخالت دولت در این بازار و بازارهای موازی همچنان ادامه یابد، نمیتوان انتظار تنظیم مطلوب را از این بازار داشت؛ در مقابل، اگر دولت هم زمان با ایجاد این بازار، از فعالیتهای تصدیگرانه خود بکاهد و همچنین تعریف مناسبی از رابطه نظام بانکی و بازار سرمایه با بازار بدهی ارائه شود، میتوان امیدوار بود که این بازار مفید واقع شود.
یکی از مهمترین ویژگیهای اوراق بازار بدهی (مانند خزانه) آن است که سود بدون ریسک را برای همه عوامل اقتصادی مشخص میسازد. این شاخص، میتواند برای فعالیتهای اقتصادی (شامل فعالیتهای نظام بانکی) به عنوان مرجع به حساب آید.
علیرغم نقاط مثبت و کارکردهای مهم بازار بدهی، توجه به چند نکته برای تضمین کارایی این بازار ضروری است. یکی اینکه تجربه کشورهای در حال توسعه نشان داده که اگر این بازار به شکل بازاری کاملاً مجزا از نظام بانکی تعریف شود، نخواهد توانست کارایی مناسبی داشته باشد. لذا، ضروری است که سازوکار مشخصی برای فعالیت بانکها در این نظام مشخص شود که هم امنیت مالی این بازار تامین شود و هم بتوان از منابع بانکی برای گسترش این بازار استفاده کرد.
نکته دیگری که باید به آن توجه شود، رابطه این بازار با بازار سهام است. در صورت عدم مدیریت صحیح نقدینگی و خرید و فروش هیجانی در بازار بدهی، ممکن است بازار سهام (به عنوان مهمترین بازار مالی کشور) دچار مشکل شود. شرایط بیثباتی و نابسامانی که بازار سهام ایران در سالهای اخیر تجربه کرده، باعث شده است که این بازار و سهامداران آن، بسیار حساس و آسیبپذیر شوند. با این اوصاف، عدم رعایت پیش شرطهای لازم برای بازار بدهی و شوکهای ناگهانی، ممکن است اوضاع بازار سهام را از آنچه هست نیز پیچیدهتر کند.
نکته آخر اینکه آنچه از صحبتهای مدیران و مسئولان مرتبط بر میآید این است که بازار بدهی در کوتاهمدت با هدف سازمان بخشیدن و نقدپذیر کردن بدهیهای انباشت شده دولت مورد استفاده قرار میگیرد. اگر چه این یکی از وظیفههای مهمِ این بازار است، اما نگاه کوتاهمدت و تک بُعدی به این بازار باعث خواهد شد که استفاده از تمام ظرفیت آن میسر نشود. بازار بدهی بازاری است که در صورت طرحریزی مناسب و سازگار با بازارهای پول و سرمایه، میتواند در بلندمدت هم کارا باشد و نقشهایی مانند دادن اطلاعات شفاف و اعتمادسازی میان فعالین اقتصادی و همچنین جلوگیری از تعمیق شوکها را برعهده بگیرد.
سید امیرحسین میرابوطالبی؛ کارشناس اقتصادی