به گزارش روز جمعه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، نرخ سود بین بانکی از جمله متغیرهای مهم اقتصادی است که در گذشته چندان به آن توجهی نمیشد و آنچنان که شایسته بود در سیاستگذاریها مورد نظر قرار نمیگرفت. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و پس از آنکه تورم روند نزولی مناسبی در پیش گرفت، توجهات به این نرخ جلب شد. زیرا با کاهش تورم، مطالبه کاهش نرخ سود بانکی نیز در جامعه ایجاد شد. برای کاهش نرخ سود تسهیلات ضروری بود تا عواملی که سبب بالا بودن قیمت تمام شده پول در نظام بانکی بودند شناسایی و برای برطرف شدن آنها تلاش شود.
در نظام بانکی کشور به دلایل مختلفی قیمت تمام شده پول بالا است و از همین رو نرخ سود تسهیلات نیز به طور طبیعی بالا خواهد بود. در همین راستا کاهش نرخ سود بین بانکی در دستور کار قرار گرفت و تلاش شد تا از این طریق بر قیمت تمام شده پول تاثیر گذاشته شود و موجبات کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی نیز فراهم شود.
تلاشهایی که به منظور رصد و تنظیم نرخ سود بین بانکی صورت گرفت، به نتایج مطلوبی دست یافت و شواهد حاکی از آن بود که این نرخ روند نزولی در پیش گرفته است. این اتفاق نوید آن را میداد که نرخ سود تسهیلات بتواند به صورت پایدار کاهش یابد.
اما در روزهای اخیر خبر افزایش مجدد نرخ سود بین بانکی مطرح شد و تردیدهایی را برای کاهش نرخ سود تسهیلات ایجاد کرد. سوالی که اکنون برای بسیاری از کارشناسان ایجاد شده، چرایی افزایش مجدد این نرخ است. چرا پس از گذشت تقریبا یکسال، دوباره این نرخ تغییر جهت داده و در مسیر بازگشت به نقطه اولیه قرار گرفته است؟ با مشخص شدن جواب این سوال میتوان راهکارهای مناسبی برای سیاستگذاریهای آتی اندیشید.
افزاش مجدد نرخ سود بین بانکی را میتوان از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار داد و دلایل مختلفی برای آن بیان کرد. اما به نظر میرسد مهمترین دلیل افزایش این نرخ، برطرف نشدن ریشه اصلی بالا بودن آن است. به سخن دیگر، در گذشته دلایلی وجود داشته که سبب بالا رفتن نرخ سود بین بانکی شده و زمانی هم که این نرخ رو به کاهش گذاشت، بسیاری از این عوامل همچنان وجود داشتند.
به عبارت سادهتر، میتوان گفت بالا بودن نرخ سود بین بانکی مولود شرایط نابسامان نظام بانکی کشور است و در ماههای اخیر که روند کاهشی داشته، به دلایلی همچون نقش آفرینی بانک مرکزی در تنظیم نظام بانکی بوده است و نه بخاطر بهبود شرایط نظام بانکی کشور. لذا با از بین رفتن تاثیر عوامل مقطعی، مجددا عوامل اصلی بالا بودن نرخ سود بین بانکی سبب افزایش نرخها شدهاند.
در سالهای اخیر به دلایلی همچون حجم بالای معوقات بانکی، حجم بالای بدهیهای دولتی به نظام بانکی، رکود اقتصادی، رکود بازار مسکن، بنگاهداری بانکها و غیره، نظام بانکی دچار انجماد منابع و تنگنای مالی شده است. در این شرایط بانکها در اعطا تسهیلات دچار مشکل میشوند و منابع آنها کفاف پرداخت تسهیلات به متقاضیان را نمیدهد.
در شرایط وجود انجماد داراییها، بانکها با کمبود نقدینگی مواجه می شوند و ناچار هستند از منابع دیگر استفاده کنند و به هر نرخی که بتوانند در بازار بین بانکی از بانکهای دیگر تسهیلات دریافت نمایند. در این شرایط به طور طبیعی نرخ سود بین بانکی رو به افزایش میگذارد. با بالا رفتن سود بین بانکی و قیمت تمام شده پول، نرخ سود تسهیلات نیز باید بالا برود تا بانکها توان بازپرداخت تسهیلات دریافتی خود از بانکهای دیگر را داشته باشند.
بنابراین، از آنجا که دلیل اصلی بالا بودن نرخ سود بین بانکی، تنگنای مالی بانکها و قفل شدن منابع آنهاست، هر گونه کاهشی در این نرخ بدون برطرف شدن تنگنای مالی بانکها، موقتی و مقطعی خواهد بود. تزریق منابع توسط بانک مرکزی در بازار بین بانکی با هدف کاهش نرخ سود در این بازار، به مثابه مسکنی است که قادر نخواهد بود تا کاهش پایدار نرخ را بهدنبال داشته باشد. کاهش پایدار این نرخ تنها زمانی رخ میدهد که برای مشکلات نقدینگی بانکها و قفل شدن منابع آنها چارهاندیشی شود. اقدامات مقطعی و مسکنهای زود گذر تنها برای کوتاهمدت مفید خواهند بود و پس از مدتی تاثیر آنها از بین میرود و دوباره این نرخ به نقطه تعادل قبلی خود باز خواهد گشت. بنابراین، کاهش نرخ سود بانکی زمانی پایدار خواهد بود که اصلاحات ساختاری و نهادی در نظام بانکی در راستای برطرف کردن تنگنای مالی آنها با برنامهریزی دقیقی دنبال شود.
سعید مسگری؛ کارشناس اقتصادی