در شرایط فعلی اقتصادی، هم زمین بازی برای یکسان سازی نرخ ارز مستعد است و هم بازیگران اصلی آمادگی پذیرش این مهم و هماهنگی با آن را دارند بنابراین می‌توان برهه زمانی فعلی را یکی از مساعدترین زمان‌های ممکن برای اجرای این طرح دانست لیکن توجه به این مهم الزامی است که تلاش برای حاکمیت یک نرخ واحد در بازار منحصر به یک مقطع زمانی خاص نیست و برای تداوم این دستاورد باید تلاش کرد شرایط زمین بازی و بازیگران اصلی را در حالت مساعد حفظ کرد.
به گزارش شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا) ، تک‌نرخی کردن ارز یکی از برنامه‌های اصلی اقتصادی دولت در سال جاری است به طوری که ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی، از ابتدای سال بارها بر تک‌نرخی کردن ارز تا پایان سال ۱۳۹۵ تاکید کرده است.
در اجرا و موفقیت طرح تک‌نرخی کردن نرخ ارز، توجه به دو عامل می‌تواند در تحلیل شرایط جاری و آتی این اقدام موثر باشد. این دو عامل شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و بازار ارز و رفتار بازیگران اصلی آن است که وضعیت و تعاملات بین آنها می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت یا شکست این طرح باشد.
در حال حاضر، شرایط اقتصادی پیش‌زمینه یکسان‌سازی نرخ ارز در اقتصاد کشور تا حد زیادی فراهم آمده چرا که نرخ تورم کنترل شده و بنا به آخرین آمار تک‌رقمی شده است همچنین در دوران پس از برجام نیز برخی از محدودیت‌های ارزی کشور برطرف شده و با گشایش‌های به وجود آمده در زمینه آزاد شدن منابع ارزی ایران در خارج از کشور، در سمت عرضه شرایط تسهیل شده است.
افزایش قیمت نفت نیز مزید علت شده و بر قدرت مانور و دخالت دولت و بانک مرکزی در بازار ارز افزوده است تا بتوان در صورت لزوم به افزایش تقاضای ناگهانی در بازار ارز پاسخ داده و از جهش‌های ارزی پیش‌گیری کرد. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد که شرایط زمین بازی برای نقش‌آفرینی موفقیت‌آمیز دولت و بانک مرکزی در یکسان‌سازی نرخ ارز مساعد بوده و پیش‌زمینه‌های این امر فراهم آمده است.
علاوه بر پیش‌نیازها و شرایط موجود، چگونگی بازی و حرکت بازیگران اصلی بازار ارز نیز در تک‌نرخی شدن ارز اهمیت دارد. عمده فعالان این بازار در ایران، علاوه بر صادر‌کنندگان، واردکنندگان و بانک مرکزی، دولت و دلالان و سفته‌بازان نیز هستند. صادر کنندگان و واردکنندگان بنا به ضرورت های کسب و کار خود همواره در بازار ارز و شکل گیری عرضه و تقاضا نقش دارند و بانک مرکزی بر اساس فصل دوم قانون پولی و بانکی کشور وظیفه نگهداری تمام ذخایر ارزی کشور و تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و نظارت بر آنها را دارد.
علاوه بر این، نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج ایران و تنظیم مقررات مربوطه به تصویب شورای پول و اعتبار از دیگر وظایف و اختیارات بانک مرکزی است. لاجرم بانک مرکزی از بازیگران اصلی و شاید اثرگذارترین نقش آفرین بازار ارز است.
علاوه بر این سه بازیگر اصلی بازار ارز که کمابیش در تمام کشورهای جهان ارکان اصلی بازار ارز را شکل می دهند در کشورهای نفتی و از جمله ایران به دلیل وجود درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفتی و فرآورده های مربوطه که اغلب تحت تملک دولت است، دولت به عنوان یک عرضه کننده اصلی در بازار ارز مطرح بوده و هر گونه نوسان درآمدهای نفتی موجب شوک به طرف عرضه ارز شده و اثرات آن در این بازار و به تبع آن کل اقتصاد مشهود خواهد بود.
مردم عادی نیز ممکن است در شرایط خاصی برای حفظ ارزش ثروت خود یا دستیابی به سود، در یک دوره زمانی مشخص معاملات یکنواخت و هم‌جهتی را در بازار ارز انجام می‌دهند که این رفتار مبتنی بر تصمیم‌گیری بهینه نیست و در شرایط بحرانی که این رفتار تشدید می شود از آن به عنوان رفتار رمه ای یاد می شود.
در این حالت علاوه بر سفته بازانی که اغلب در بیشتر بازارهای دارایی حضور داشته و از محل نوسانات قیمت منتفع می شوند، مردم عادی نیز اقدام به سفته بازی کرده و با ایجاد تقاضا و عرضه ای که مبتنی بر نیازهای مبادلاتی و واقعی نیست، نوسانات شدیدی در بازار ارز ایجاد می کنند. این حملات سفته بازانه اغلب بر اساس انتظارات شکل می گیرند و هر عاملی که باعث ایجاد انتظار در فعالان بازار و مردم عادی مبنی بر افزایش یا کاهش نرخ ارز شود، موجب فعال شدن افرادی در بازار خواهد شد که تحرکات آنها می تواند بار سنگینی بر دوش فعالان اصلی بازار یعنی صادر کنندگان، وارد کنندگان و بانک مرکزی تحمیل کند.
در حال حاضر می‌توان ادعا کرد که در بازار ارز ایران بازیگران اصلی یعنی صادر کنندگان، وارد کنندگان و دولت با اطمینان به آینده فعالیت کرده و بانک مرکزی به عنوان ناظر بازار توانسته است ثبات نسبی در آن برقرار کند و از آنجا که اخبار خاصی در مورد شوک جدید به بازار وجود ندارد، رفتارهای سفته بازانه ای که اوج آن در سال 1392 به دلیل بالا گرفتن تحریم های بانکی و ارزی در اقتصاد کشور مشاهده شد، کنترل شده و بسیاری از مردم عادی که برای حفظ ارزش ثروت خود و به امید کسب سود وارد بازار ارز شده بودند، از آن خارج شده و اختلال و خطری از این ناحیه، ثبات بازار را تهدید نمی کند.
به این ترتیب می‌توان گفت در شرایط فعلی اقتصادی، هم زمین بازی برای یکسان سازی نرخ ارز مستعد است و هم بازیگران اصلی آمادگی پذیرش این مهم و هماهنگی با آن را دارند بنابراین می‌توان برهه زمانی فعلی را یکی از مساعدترین زمان‌های ممکن برای اجرای این طرح دانست لیکن توجه به این مهم الزامی است که تلاش برای حاکمیت یک نرخ واحد در بازار منحصر به یک مقطع زمانی خاص نیست و برای تداوم این دستاورد باید تلاش کرد شرایط زمین بازی و بازیگران اصلی را در حالت مساعد حفظ کرد.
طبیعی است که تثبیت مجدد نرخ ارز در یک نرخ ثابت بدون توجه به تعدیل ارزش ریال متناسب با تورم (اشتباهی که در تلاش های قبلی بانک مرکزی در یکسان سازی نرخ ارز اتفاق افتاد و در نهایت دستاورد حاصل را از بین برد)، بی توجهی به ذخیره سازی ارز در سال‌های فراوانی درآمدهای ارزی کشور برای بالا بردن قدرت مداخله در بازار ارز در مواقع لزوم و نیز عدم توجه به تقویت نقش سایر بازارهای دارایی برای حفظ ارزش ثروت مردم عادی در مواقع بحران‌های ارزی و مواردی از این دست می‌تواند تلاش سیاستگذارن اقتصادی برای دستیابی به سیستم تک نرخی ارز را بی‌نتیجه کند.
ایلناز ابراهیمی - اقتصاددان
