سهم ۸۷.۹۰ درصدی کارتخوان فروشگاهی بین ابزارهای پذیرش

به گزارش خبرنگار ایبِنا، شرکت شاپرک آمار عملکرد شهریورماه سال جاری این حوزه را اعلام کرد که به شرح زیر است:

جایگاه شاپرک در اقتصاد ملی

جایگاه شاپرک در اقتصاد ملی و از جمله نسبت ارزش تراکنش های شاپرک به نقدینگی، در این بخش تبیین شده است. به علاوه روند ارزش تراکنش های شاپرک و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی در این بخش مقایسه شده که در نتیجه آن می توان تغییر رفتار افراد جامعه در تمایل به پرداخت الکترونیکی را در طول زمان مشاهده کرد. محاسبه سهم ارزش پرداخت های الکترونیکی کارتی شاپرک از کل GDP نیز شاخص دیگری است که نمایانگر جایگاه و گستره فعالیت شبکه شاپرک با توجه به اندازه اقتصاد ملی است.

نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی

این شاخص نشان می‌دهد که صنعت پرداخت الکترونیک تا چه میزان در اقتصاد ملی نقش داشته و چقدر در تسهیل مبادلات اقتصادی کشور موثر بوده است. برای بررسی نسبت ارزش تراکنش های شاپرک به نقدینگی که به صورت الکترونیکی پرداخت شده، محاسبه می شود. جدول ۱-۱ اطلاعات این ۲ درصدی از نقدینگی شاخص را نشان می دهد.   شایان توجه است که به دلیل عدم انتشار آمار نقدینگی مرداد و شهریورماه توسط بانک مرکزی ج. ا. ا.، در محاسبه این شاخص از اطلاعات موجود (تا تیر ماه ۱۳۹۶) استفاده شده است.

در تیرماه ۱۳۹۶ ارزش تراکنش‌های شاپرک ۱۰.۴۱ درصد از کل نقدینگی بوده که این شاخص نسبت به ماه خرداد، کاهش ۰.۱۳ درصدی داشته است. در ماه تیر، ارزش تراکنش‌های شاپرک رشد ۰.۱۹ درصدی داشته است که در قیاس با رشد ۱.۴۳ درصدی نقدینگی نسبت به خرداد ماه، کاهش شاخص نسبت ارزش تراکنش های شاپرکی به نقدینگی نسبت به ماه خرداد را در پی داشته است.

در زمان تولید گزارش حاضر، آمار میزان نقدینگی در ماه های مرداد و شهریور منتشر نشده است، لذا نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی به تفکیک هر سال در دورهی زمانی سال ۱۳۹۲ لغایت تیر ماه سال ۱۳۹۶  در شکل ۱-۱ ترسیم شده که بیانگر روند رو به رشد و نوسانی این شاخص در مدت مورد بررسی است.

نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی

درصدی از نقدینگی که به صورت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص جامعه وجود دارد و پرداخت نقدی را ممکن ساخته، در جدول ۲-۱ ارائه شده است.

در تیرماه ۱۳۹۶، ۲.۵۶ درصد از کل نقدینگی، متعلق به اسکناس و مسکوک در دست اشخاص بوده است که نسبت به مقدار مشابه در ماه خرداد کاهش ۰.۰۳ درصدی را تجربه نموده است. در تیر ماه ۱۳۹۶ میزان نقدینگی و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص هر دو با افزایش همراه بوده اند اما تفاوت در شیب افزایش میزان نقدینگی و اسکناس مسکوک در دست اشخاص باعث کاهش نسبت اسکناس مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی در تیرماه نسبت به خرداد ماه شده است. لازم به ذکر است به سبب عدم انتشار آمار نقدینگی و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص مرداد و شهریور ۱۳۹۶ از آمار موجود تا تیرماه ۱۳۹۶ استفاده شده است.

مقایسه نسبت ارزش تراکنش های شاپرکی و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی

شکل زیر روند دو شاخص نسبت ارزش تراکنش های شاپرک به نقدینگی و نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی را نشان داده و امکان مقایسه تغییرات ارزش تراکنش های پرداخت الکترونیک و حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص را از کل نقدینگی در طول زمان، ممکن می‌سازد.

روند نسبت ارزش تراکنش های شاپرک به نقدینگی در طول مدت مورد بررسی (ابتدای سال ۱۳۹۲ تا بهمن سال ۱۳۹۵) دارای برایند صعودی بوده و از ۶.۶۱ درصد در فروردین ماه ۱۳۹۲ به ۱۰.۴۱ درصد در تیر ماه ۱۳۹۶ افزایش یافته است.

این در حالی است که درصد اسکناس و مسکوک به نقدینگی در طول این مدت روندی در مجموع کاهشی داشته و از ۶.۰۷ درصد به ۲.۵۶ درصد رسیده است. به عبارت دیگر، گسترش نفوذ ابزارهای پذیرش، یکی از دلایل کاهش ۳.۵۱ درصدی نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی در مدت مورد بررسی بوده که انتظار می‌رود این روند کاهشی همچنان تداوم داشته باشد.

کاهش این نسبت یکی از عوامل اصلی ضریب فزاینده و سالم سازی ترکیب نقدینگی در بازه زمانی اخیر بوده و باعث شده برای تامین نقدینگی، پول پرقدرت کمتری به اقتصاد کشور تزریق شود و بخشی از نیاز به پول فیزیکی برای پرداخت بهای کالاها و خدمات مورد تقاضا، با گسترش زیرساخت‌های لازم توسط شبکه پرداخت الکترونیک کارت جبران شود.

بررسی ارزش تراکنش‌های شاپرک و GDP در طول زمان

بر اساس انتظارات و در حالت عمومی، رابطه مستقیمی بین تقاضا در دوره مشخص و مبلغ پرداخت‌های صورت گرفته‌ در آن دوره وجود دارد؛ چرا که بهای کالای مورد تقاضا به صورت الکترونیکی و یا نقدی پرداخت می‌شود. از سوی دیگر عواملی از قبیل تورم، نرخ بهره، رکود و رونق اقتصادی، اوضاع سیاسی و سایر عوامل، بر تقاضا، عادات و رفتار مصرفی آحاد جامعه اثرگذار است.

به عنوان مثال در یک اقتصاد رکودی، با کاهش تقاضا و خرید کالاها و خدمات، انتظار بر آن است که پرداخت وجوه چه به صورت نقدی و چه به صورت الکترونیکی در مجموع کاهش یابد. به عبارت دیگر روند ارزش پرداخت های الکترونیک کارتی، به تنهایی عملکرد شرکت شاپرک و یا اعتماد افراد جامعه به صنعت پرداخت الکترونیک کارتی را نشان نداده و لازم است بررسی ارزش تراکنش های کارتی را با و دوره های رکود و رونق اقتصادی کشور و نسبت به تولید ناخالص داخلی  توجه به وضعیت سیکل‌های تجاری مورد تحلیل قرار داد.

آمار تعداد و ارزش تراکنش‌های شاپرک

در شهریور ماه ۱۳۹۶ بالغ بر ۱، ۴۷۴ میلیون تراکنش با ارزش ۱، ۵۳۸ هزار میلیارد ریال در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به مرداد ماه افزایش ۱.۲۱ درصدی در تعداد و ۱.۴۴ درصدی در ارزش ریالی داشته است. در جدول ۲-۱ آمار تعداد و ارزش تراکنشهای شاپرک در مرداد و شهریور ماه ۱۳۹۶ و درصد تغییرات آن درج شده است.

همچنین جدول ۲-۲ حاوی آمار تعداد و ارزش تراکنش های شاپرک در شهریور ۱۳۹۵، شهریور ۱۳۹۶ و درصد تغییرات آن است.

بر اساس مندرجات جدول ۲-۲ تراکنش های شهریور ماه ۱۳۹۶ به نسبت ماه مشابه سال ۱۳۹۵ از نظر تعدادی ۳۵.۰۸  درصد و از نظر ریالی ۲۶.۹۷ درصد رشد داشته است. اما بخشی از رشد ارزش ریالی تراکنش‌ها ناشی از تورم در مدت مورد بررسی بوده است. از جمله سایر عوامل تاثیر گذار بر رشد تعداد و مبلغ تراکنش های شاپرک، می توان به افزایش تعداد ابزارهای پذیرش، دارندگان کارت، کارت و افزایش میل به استفاده از شیوه های مختلف پرداخت الکترونیکی به جای استفاده از پول فیزیکی، اشاره نمود.

رشد حقیقی ارزش تراکنش های شاپرکی

در اقتصاد برای ارائه تحلیل‌های قابل اتکا، متغیرهای ارزشی و مبلغی را به صورت حقیقی بررسی می‌کنند. به این مفهوم که متغیر ارزش اسمی را تورم زدایی نموده تا اثر عامل تورم موجب برداشت های اشتباه و انحراف در تصمیم گیری نشود. لذا شاخص مناسب تر برای بیان رشد ارزش تراکنش ها، بیان آن به صورت رشد حقیقی و تورمزدایی شده می باشد.

همانگونه که جدول ۲-۳ نشان می دهد ارزش اسمی تراکنش های شهریور ماه ۱۳۹۶ نسبت به مرداد ماه افزایش ۱.۴۴ درصدی داشته و این در حالی است که ارزش حقیقی تراکنش ها در شهریور ماه ۱۳۹۶ افزایش ۱.۱۶ درصدی را تجربه نموده است.

ارزش حقیقی تراکنش ها در واقع ارزش تراکنش های شاپرکی بدون در نظر گرفتن اثرات تورم می باشد. به عبارت دیگر ارزش تراکنش های شاپرکی که نسبت به نرخ تورم خالص سازی شده است، ارزش حقیقی تراکنش های شاپرکی را تشکیل می دهد.

در ادامه طی جدول ۲-۴ مقایسه ای بین رشد حقیقی و اسمی نقطه به نقطه ارزش تراکنش های شبکه شاپرک آورده شده است.

همانگونه که مشاهده می شود، مندرجات جدول ۲-۴ بیانگر رشد ۲۶.۹۷ درصدی در ارزش اسمی تراکنش ها در قیاس نقطه به نقطه بوده که میتوان آن را شاهدی برای افزایش استقبال عمومی از پرداخت الکترونیکی تفسیر کرد.

همچنین ملاحظه می شود که رشد حقیقی ارزش تراکنش ها بدون در نظر گرفتن اثرات تورم محاسبه شده ۱۷.۱۰ درصد است. همانطور که قبلا نیز اشاره شد ارزش حقیقی تراکنش های شاپرک در واقع ارزش تراکنش های شاپرک بدون در نظر گرفتن اثرات تورمی است.

عملکرد هر ابزار پذیرش به لحاظ تعداد و مبلغ تراکنش ها

سهم تراکنش های هر یک از ابزارهای پذیرش نیز شاخص دیگری است که در شکل ۲-۱ نشان داده شده است. همانطور که مشخص است کارتخوان فروشگاهی با سهم ۸۷.۹۰ درصدی، بیشترین تعداد تراکنش را در بین سایر ابزارهای پذیرش داشته و ابزار پذیرش موبایلی و ابزار پذیرش اینترنتی به ترتیب در جایگاه های بعدی قرار گرفته اند.

همانگونه که در شکل مشخص است، بیشترین سهم بازار تراکنش های شاپرکی در اختیار ابزار کارتخوان فروشگاهی است. این در حالی است که عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش بر روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارتخوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست را میتوان از جمله عوامل تاثیر گذار بر تعداد تراکنش های ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی دانست.

این در حالی است که به منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد. متوسط تعداد تراکنش به ازای هر یک از ابزارها در جدول ۲-۷ به خوبی قابل ملاحظه است.

متوسط تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در شهریور ماه ۱۳۹۶ بیش از ۱۹۷ تراکنش است که این تعداد نسبت به مقدار مشابه در ماه گذشته افزایش ۵ واحدی (۲.۶۲ درصدی) را تجربه نموده است. بیشترین رشد متوسط تعداد تراکنش مربوط به ابزار پذیرش اینترنتی است. با توجه به گسترش فعالیت ابزارهای NFC تعداد تراکنش های ابزار پذیرش موبایلی نیز در ماه های اخیر که این دست از پرداخت ها در شبکه به کار گرفته شده دارای نوسانات فراوان است.

در شهریور ماه متوسط تعداد تراکنش های موبایلی با کاهش ۴.۰۶ درصدی از ۴۱۵ تراکنش در مرداد ماه به ۳۹۸ تراکنش رسیده است. متوسط تعداد تراکنش هر ابزار کارتخوان فروشگاهی نیز با افزایش ۲.۹۵ درصدی نسبت به مرداد ماه به ۱۹۹ عدد در شهریور ماه رسیده است. در ادامه طی جدول ۲-۸ به بررسی شاخص متوسط مبلغ تراکنش ها به ازای هر ابزار پذیرش فعال سیستمی پرداخته شده است.

در شهریور ماه تنها متوسط کارکرد مبلغی ابزار پذیرش موبایلی نسبت به ماه گذشته کاهش داشته است. متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار کارتخوان فروشگاهی در شهریورماه با افزایش ۵.۲۲ میلیون ریالی به ۲۱۶.۷۰ میلیون ریال رسیده است. متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار اینترنتی با افزایش ۲۱.۵۵ میلیون ریالی نسبت به مرداد ماه به ۱۹۰.۸۱ میلیون ریال به ازای هر ابزار در شهریور ماه رسیده است.

متوسط مبلغ کارکرد هر ابزار پذیرش موبایلی نیز با توجه به جدول ۲-۸ نزدیک به ۲۳.۹۱ میلیون ریال است که این میزان نیز نسبت مرداد ماه ۲.۵۵ میلیون ریال کاهش را تجربه نموده است.

همانگونه که مشاهده می شود، جدول ۲-۹ حاوی اطلاعات متوسط مبلغ هر تراکنش در هر یک از ابزارهای پذیرش است. بر اساس این جدول تراکنش های ابزار پذیرش موبایلی به طور متوسط کمترین ارزش ریالی را داشته و ابزار پذیرش اینترنتی از این منظر رتبه نخست را دارد.

همانگونه که در شکل ۲-۲ ملاحظه می شود، تعداد و مبلغ تراکنش های ابزار پذیرش اینترتی در شهریور ماه ۱۳۹۶ نسبت مرداد ماه به ترتیب افزایش ۰.۱۴ و ۰.۱ درصدی داشته است. تعداد تراکنش های ابزار پذیرش موبایلی در شهریور ماه نسبت به مرداد ماه افزایش ۰.۱۸ درصدی را تجربه کرده و این در حالی است که مبلغ تراکنش های این ابزار در مدت مشابه کاهش ۰.۰۲ درصدی داشته است. در بررسی تعداد و مبلغ تراکنش های ابزار کارتخوان فروشگاهی نیز کاهش ۰.۸۷ درصدی در مبلغ تراکنش ها و کاهش ۰.۳۱ درصدی در تعداد تراکنش ها مشهود است.

شکل ۲-۳ تغییرات سهم تعدادی و مبلغی تراکنش ها به ازای هر نوع ابزار پذیرش برای شهریور ۱۳۹۶ و مقایسه آن با شهریور ۱۳۹۵ را نشان می دهند.

همانگونه که در شکل ۲-۳ مشاهده می شود، مبلغ تراکنش های ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی در شهریورماه ۱۳۹۶ در حالی کاهش ۰.۱۴ درصدی را نسبت به شهریور ۱۳۹۵ تجربه کرده که تعداد تراکنش های این ابزار نیز در مدت مشابه نرخ رشد ۰.۸۹ درصدی را تجربه نموده است.

تعداد و مبلغ تراکنش های ابزار پذیرش اینترنتی نیز در شهریور ماه ۱۳۹۶ به ترتیب با افزایش ۰.۲۱ درصدی و ۰.۰۸ درصدی نسبت به مرداد ماه ۱۳۹۵ همراه بوده است. ابزار پذیرش موبایلی نیز با افزایش ۰.۰۷ درصدی در مبلغ تراکنش ها و کاهش۱.۰۹  درصدی در تعداد تراکنش ها در شهریورماه ۱۳۹۶ نسبت به شهریور ماه ۱۳۹۵ همراه بوده است.

سرانه تراکنش های هر یک از ابزارهای پذیرش در کشور

آمار تعداد تراکنش های هر یک از ابزارهای پذیرش و نیز سرانه تراکنش های هر یک از این ابزارها به ازای افراد بالای ۱۸ سال را در شهریورماه سال جاری در جدول ۲-۱۱ ارائه شده است.

تعداد سرانه تراکنش های کارتخوان فروشگاهی در استان های کشور

استفاده از ابزارهای پذیرشی که در انجام عملیات پرداخت الکترونیکی نیازی به ارائه فیزیک کارت بانکی ندارد  یعنی ابزارهای پذیرش اینترنتی و موبایلی بر خلاف کارتخوان فروشگاهی لزوما به منطقه و یا استان خاصی تعلق نداشته و انجام تراکنش به وسیله این ابزارها (که هر یک از پذیرندگان آن به یک استان خاص تعلق دارند) از نقاط مختلف کشور امکان پذیر است. به همین دلیل شکل زیر به منظور نمایش تعداد سرانه تراکنش ها صرفا برای ابزار کارتخوان فروشگاهی (که موقعیت محلی برای آن معنی دار بوده) در استان های مختلف برای شهریور ماه ۱۳۹۶ ترسیم شده است.

همانطور که در شکل ۲-۱۲ ملاحظه می شود استانهای تهران، یزد و هرمزگان در سه جایگاه نخست تعداد سرانه تراکنش های کارتخوان فروشگاهی به ازای افراد بالای ۱۸ سال در هر استان، قرار گرفتهاند و آذربایجان غربی، کرمانشاه و لرستان کمترین تعداد سرانه تراکنش های این ابزار را در شهریورماه ۹۶ داشته اند

سهم تراکنش های موفق از کل تراکنش ها

یکی از اصلی ترین برنامه های شرکت شاپرک، تلاش برای کاهش وقوع خطاهای شبکه و افزایش نسبت تراکنش های موفق از کل تراکنش ها است.

در حال حاضر در شبکه پرداخت الکترونیک کارتی، خطاها در پنج گروه "خطای صادرکنندگی"، خطای پذیرندگی"، "خطای شاپرکی"، "خطای کاربردی" و خطای کسب و کار طبقه بندی می شوند.

جدول ۳- ۱اطلاعات مربوط به تعداد تراکنش های موفق و ناموفق (خطادار) کل شبکه شاپرک را نشان می دهد که این بررسی حکایت از سهم ۹۰.۳۷ درصدی تراکنش های موفق و ۹.۶۳ درصدی خطاهای رخداده در شهریور ماه ۱۳۹۶ دارد.