به گزارش خبرنگار ایبِنا، نیروی کار ارزان، ساعت‌های کاری و بهره‌وری بالای نیروی کار، نظام سازمانی و اداری قدرتمند و تولیدات فراگیر با حجم صادرات بسیار گسترده موجب شده است که چین در زمره ۳ اقتصاد برتر جهان در سال‌های اخیر قرار گیرد و برای رسیدن به این سطح تلاش‌های گوناگونی را به سرانجام رسانده است. یکی از این تلاش، ایجاد پیمان‌های پولی با کشور‌هایی است که یا تحت تحریم‌های بین المللی اقتصادی و سیاسی ایالات متحده، امکان دستیابی به بازار‌های جهانی را از دست داده اند یا به دلیل عدم پیشرفت تکنولوژیکی و اقتصادی، با ارز جهان روا (مانند دلار و یورو) سر و کار ندارند. چین با بخش اعظمی از کشور‌هایی که می‌توانند مقصد خوبی برای کالاهایش باشند، پیمان‌های پولی و ارزی دو یا چند جانبه امضا می‌کند و صادرات کالا و ارز آوری سرشار خود را به پیش می‌راند. این مسئله می‌تواند نوید بخش پیشگامی چین در پایان دادن به سلطه‌ی دلار به عنوان یک ارز جهان روا باشد. در این بخش از مجموعه مقالات "تجربه جهانی پیمان‌های پولی نوین" به بررسی و تبیین پیمان‌های پولی نوین چین با کشور‌های جهان می‌پردازیم.
خیزش چین بر بلندای تجارت جهانی
یکی از موضوعات مهم روابط بین الملل معاصر بویژه اقتصاد بین الملل، خیزش چین و توانمندی‌های اقتصادی و تجاری این کشور آسیایی در دهه اخیر است. چین به عنوان قدرتی بلامنازع در بیشتر عرصه‌های تجاری و اقتصادی در قرن جدید، تغییرات وسیعی را به خود دیده است. این تغییرات از اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی و در چارچوب اصلاحات و سیاست درب‌های باز و تجارت آزاد آغاز شد. توسعه سریع چین، توجه بسیاری از سیاست شناسان و اقتصاددانان را به خود جلب کرده و این سرزمین را به دنیایی از فرصت‌ها تبدیل کرده است. بنا به گزارش صندوق بین المللی پول (IMF)، چین در تجارت، مراودات و شراکت‌های تجاری، کم کم در حال عبور از ایالات متحده و مبدل شدن به بزرگترین اقتصاد جهان است؛ موضوعی که سال‌ها در محافل مختلف اقتصادی مورد بحث قرار گرفته و امروز شاهد وقوع آن هستیم. یکی از مهم‌ترین مسائلی که تصمیم گیران و سیاست گذاران اقتصادی چین به آن اهتمام ویژه داشته اند، پایان بخشیدن به سلطه دلار به عنوان یک ارز جهان روا در مبادلات تجاری بین المللی است؛ امری که بعد از بحران مالی سال ۲۰۰۸، به طور جدی تری در پی آن بودند و با ایجاد پیمان‌های پولی دو جانبه قدرتمند با کشور‌های مختلف جهان (اعم از توسعه یافته و در حال توسعه)، با سرعت بیشتری در ریل قطار حذف دلار از مرادوات اقتصادی بین المللی خود به پیش می‌روند. این موضوع را می‌توان در جدول زیر از میزان شرکای تجاری چین از سال ۲۰۱۴ تا به امروز تشخیص داد:
چین و پایان سلطه دلار با ارز رنمینبی (RMB)
در طول بحران مالی جهانی ۲۰۰۷-۲۰۰۸، سیستم پولی بین‌الملل با کمبود حاد دلار مواجه شد که تجارت جهانی را به شدت محدود کرد و تجارت بانکی بین‌المللی را تحت فشار قرار داد. مقامات کشور‌های جهان از جمله چین، در واکنش به فشار زیاد در بازار جهانی، خطوط مبادله کالا با ارز‌های ملی را در قالب پیمان‌های پولی دو یا چند جانبه با بانک‌های مرکزی بزرگ و کوچک جهان برای کاهش فشار جهانی دلار راه اندازی کردند. چین در این مدت با کشور‌های زیادی وارد پیمان دو جانبه پولی شد و توانست قرارداد سوآپ دو جانبه ارز ملی را با بانک‌های مرکزی در قاره‌های مختلف به سرانجام برساند تا مبادلات دو جانبه خود از طریق پیمان‌های پولی را تا اطلاع ثانوی به ترتیبات ثابت تبدیل کنند.
در این راستا، چین به‌طور فعال اقداماتی را برای ترویج استفاده فرامرزی و بین المللی از واحد پول چین یعنی ارز یوآن را در قالب ارزی موسوم به "رنمینبی" (RMB)، برای کاهش اتکای خود به دلار آمریکا اجرا کرده است. این سیاست تهاجمی، سیگنال واضحی از تلاش‌های چین برای بین‌المللی کردن RMB و کاهش اثر پذیری تحریم‌های غرب برای کشور‌های کم توسعه یافته در جهان است.
به طور خاص چین از سال ۲۰۰۹، طرح تسویه تجارت بین المللی در قالب پیمان دوجانبه یا چند جانبه با کشور‌های خواهان عدم استفاده از دلار و تسویه مبادلات فرامرزی خود بواسطه ارز رنمینبی با ارز‌های ملی کشور‌ها را راه‌اندازی کرد و از سال ۲۰۲۰، جلوه‌ی پیشرفته و فراگیرتری را به خود گرفت. به نظر می‌رسد تلاش‌های چین در راستای انعقاد پیمان‌های پولی دو جانبه با کشور‌های طرف قرارداد تجاری با چین، کمک شایانی به پایان سلطه دلار در جهان خواهد کرد.
اهمیت مبادلات با ارز رنمینبی (RMB) در بستر مالی بین‌المللی
به لطف استفاده بسیار گسترده از ارز رنمینبی در فعالیت‌های تجارت فرامرزی در سال‌های اخیر، RMB به هفتمین ارز بزرگ تراکنش‌ها و پنجمین ارز بزرگ پرداخت در جهان در سال ۲۰۲۱ مبدل گشت. امروزه بازار‌های فرامرزی و پیمان‌های پولی دو جانبه با رنمینبی از هنگ کنگ تا لندن، فرانکفورت، سنگاپور و سئول گسترش یافته است و RMB به عنوان یک سیستم پرداخت و تسویه جهانی فراگیر در حال شکل گیری است.
طی چند سال گذشته، چین با ۳۳ بانک مرکزی خارجی قرارداد‌های سوآپ ارزی در قالب پیمان پولی دو جانبه به مبلغ کل ۳.۳ تریلیون یوان امضا کرده است.
اولین پیمان پولی دو جانبه با ارز رنمینبی با کره جنوبی در دسامبر ۲۰۰۸ به صورت سوآپ ارز دو جانبه ملی به ارزش ۳۶۰ میلیارد یوان / ۱۶۶ هزار میلیارد وون انجام شد. به منظور توسعه تجارت دوجانبه، این قرارداد در سال ۲۰۱۱ تمدید شد و مبلغ آن به ۹۰۰ میلیارد یوان افزایش یافت که تا به امروز نیز ادامه دارد.
از سوی دیگر، این ارز هنوز به طور کامل در بازار مالی بین المللی قابل تبدیل نیست. در حال حاضر، رویکرد اصلی برای مبادله با ارز رنمینبی، تجارت با شرکت‌های چینی است. بانک‌های مرکزی خارجی به جز استقراض یا انتشار اوراق قرضه RMB در هنگ کنگ یا سایر بازار‌های RMB ملی و محلی، کانال‌های کمی برای دریافت این ارز را پیش روی خود دارند. در مقابل، قرارداد‌های سوآپ دو جانبه ارزی با رنمینبی، جایگزین امیدوارکننده‌ای برای ادامه‌ی حیات فعالیت‌های اقتصادی جهانی خارج از سلطه دلار خواهد بود.
هدف از گسترش فعالیت ارز رنمینبی، هدایت RMB به بازار بین المللی برای جایگزینی با دلار و یورو است. در این راستا، ترویج بین‌المللی‌سازی RMB از طریق سوآپ ارز و پیمان‌های پولی دو جانبه می‌تواند تأثیرات غیرمستقیم خوبی ایجاد کند.
قرارداد‌های مبادله ارز بین بانک خلق چین (PBOC / People's Bank of China) و سایر بانک‌های مرکزی استفاده بیشتر از ارز رنمینبی توسط شرکت ها، نهاد‌ها و افراد خارجی را افزایش داده است که این مسئله به خلق تصویر RMB به عنوان یک ارز محبوب برای معاملات بین المللی کمک می‌کند.
به عنوان یک گام حیاتی در بین المللی سازی RMB، مبادلات ارزی بین PBOC و ۳۳ بانک مرکزی خارجی، این کشور‌ها را تشویق به نگهداری بخشی از دارایی‌های مبادلاتی خود در قالب ارز رنمینبی کرده و پایه مستحکمی برای تبدیل RMB از یک ارز تسویه بین الملل به یک ارز ذخیره ارزش ایجاد کرده است.
اهمیت مبادلات ارزی بین بانک خلق چین و بانک‌های مرکزی خارجی
مبادلات ارزی بین PBOC و بانک‌های مرکزی خارجی از اهمیت بالایی در ایجاد پایداری برای اصلاحات مالی بین المللی برخوردار است که در ادامه به بیان ۳ ویژگی آن می‌پردازیم:
اولا، بانک خلق چین با ایجاد پیمان دو جانبه پولی با ارز رنمینبی به کاهش تسلط دلار در شبکه سوآپ ارز بین الملل موجود کمک می‌کند و حضور کشور‌های کم‌تر توسعه یافته و اقتصاد‌های نوظهور را در نظام مالی بین الملل افزایش خواهد داد. علیرغم ترتیبات سوآپ انحصاری ارز بین بانک‌های مرکزی غربی و بی‌میلی آن‌ها نسبت به اصلاحات مالی بین‌الملل و بی اثر کردن تحریم‌ها در مبادلات تجاری بین الملل، این پیمان دو جانبه با چین در قالب RMB، پر رنگ شدن نقش ارز‌های ملی اقتصاد‌های نوظهور در ایجاد تعادل و تنوع بیشتر در بازار مالی جهانی را به همراه خواهد داشت.
ثانیاً، اگرچه مناسبات سوآپ ارزی دو جانبه که توسط بانک خلق چین انجام می‌شود، در مقایسه با بانک‌های مرکزی غربی، عموماً در مقیاس کوچک تری هست، اما شرکای تجاری بیشتری را درگیر کرده است. این نوع فراگیری، بازخورد مثبتی از عملکرد‌های تجاری و اقتصادی در جامع بین‌الملل دریافت کرده و نشان از آن دارد که اصلاحات مالی بین‌المللی می‌بایست طوری صورت پذیرد که نیاز‌ها و منافع اکثر کشور‌های جهان را برآورده سازد.
ثالثاً، مبادلات ارزی انجام شده توسط بانک خلق چین و سایر موسسات مالی مانند بانک توسعه جدید، صندوق ذخیره اضطراری BRICS و بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیایی (AIIB) به ایجاد حرکت جدید برای اصلاح سیستم مالی بین المللی ادامه خواهد داد. در حالی که ایالات متحده همچنان به انحصار و قدرت طلبی در جهان ادامه می‌دهد، چاره‌ای جز انطباق با واقعیت‌های در حال تغییر و سازگاری بیشتر با نیاز‌های جمعی کشور‌های در حال توسعه در ایجاد یک سیستم مالی بین المللی فراگیرتر و متعادل‌تر در بلند مدت ندارد.
در یک کلام، مبادلات دو جانبه پولی در قالب RMB تحت رهبری بانک خلق چین و مبادلات دلاری انجام شده توسط فدرال رزرو ایالات متحده، هر دو اقدامات انتقالی در روند اصلاحات مالی بین المللی هستند. در حالی که هیچ یک به تنهایی نمی‌تواند مشکلات یا نقص‌های موجود در سیستم مالی بین المللی را حل کند، اما نشان دهنده نیاز فوری به ایجاد مکانیسم‌های جدید برای همکاری‌های بین المللی گسترده‌تر است.
ادامه دارد...
منابع
۱. خوانساری، رسول، قلیچ، وهاب، لطیفی، زهرا (۱۳۹۹)، " پیمان‌های پولی؛ چالش‌ها و راهکارها"، گزارش سیاستی پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
۲. Előd Takáts, Judit Temesvary (۲۰۲۲) ,”The currency dimension of the bank lending channel in international monetary transmission”,Journal of International Economics,Volume ۱۲۵, No. ۱۰۳۳۰۹.
۳. GROS, Daniel (۲۰۲۰) ,” Global Currencies During a Crisis: Swap Line Use Reveals the Crucial Ones”, Monetary Dialogue Papers, Requested by the ECON committee: Policy Department for Economic, Scientific and Quality of Life Policies.
۴. Ioannis Chatziantoniou, David Gabauer, Alexis Stenfors, (۲۰۲۰) ,”From CIP-deviations to a market for risk premia: A dynamic investigation of cross-currency basis swaps”, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money,Volume ۶۹, No. ۱۰۱۲۴۵.
۵. Joshua Aizenman, Yothin Jinjarak, Donghyun Park (۲۰۲۱) ,”International reserves and swap lines: Substitutes or complements?”,International Review of Economics & Finance,Volume ۲۰, Issue ۱, pp: ۵-۱۸.
۶. Kaixuan Hao, Liyan Han, (Tony) Wei Li (۲۰۲۲) ,”The impact of China's currency swap lines on bilateral trade”, International Review of Economics & Finance,Volume ۸۱, Pages ۱۷۳-۱۸۳،
۷. Lamine, Baudouin (۲۰۲۱) ,” Monetary and exchange-rate agreements between the European Community and Third Countries”, ECONOMIC PAPERS: European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs Publications, BU۱ - ۱/۱۳ ,B - ۱۰۴۹ Brussels, Belgium.
۸. Mingqi, Xu (۲۰۲۱) ,” Central Bank Currency Swaps and Their Implications to the International Financial Reform”, China Quarterly of International Strategic Studies, Vol. ۲, No. ۱, pp: ۱۳۵–۱۵۲،
۹. Robert W. Jeffery, Wendy M. Bjornson-Benson, Barbara S. Rosenthal, Candace L. Kurth, Mary M. Dunn (۲۰۲۲) ,”Effectiveness of monetary contracts with two repayment schedules on weight reduction in men and women from self-referred and population samples”, Behavior Therapy, Volume ۱۵, Issue ۳.
۱۰. Sebastian Edwards (۲۰۲۰) ,”Change of monetary regime, contracts, and prices: Lessons from the great depression”, Journal of International Money and Finance,Volume ۱۰۸, No.۱۰۲۱۹۰.
۱۱. Sumiko Takaoka, Koji Takahashi (۲۰۲۲) ,”Corporate debt and unconventional monetary policy: The risk-taking channel with bond and loan contracts”, Journal of Financial Stability,Volu
