به گزارش ایبِنا، بریکس نام گروهی از کشور‌ها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است و در حال حاضر برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی عضو این گروه هستند. البته کشور‌های زیادی هم متقاضی عضویت در این گروه هستند و در روز‌های اخیر رهبران ائتلاف بریکس در نشستی، عضویت تمام‌عیار کشور‌های جدید از جمله، ایران، آرژانتین، اتیوپی، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی را در گروه تایید کردند.
در این رابطه مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گزارشی با عنوان «بانک توسعه جدید: ساختار، کارکرد و چشم‌انداز عضویت ایران» منتشر کرده و در آن به این موضوع پرداخته که، چون عضویت در بریکس زمان‌بر است و بیشتر منافع پرستیژی برای کشور دارد، ایران می‌تواند با عضویت در بانک توسعه جدید برای منافع عینی اقتصادی مذاکره کند.
در این گزارش به اهمیت و پتانسیل فزاینده بانک توسعه جدید در شکل‌دهی به آینده اقتصادی کشور‌های عضو و به روند شکل‌گیری و تحول بانک توسعه جدید بریکس پرداخته و بر تبیین ساختار، کارکردها، اولویت‌ها و فرصت‌های بالقوه پیش روی بخش خصوصی و دولت ایران در ارتباط با این بانک، متمرکز شده است. همچنین در این گزارش مکانیسم‌های تأمین مالی مورد استفاده و بخش‌های اولویت‌دار بانک برای سرمایه‌گذاری، بررسی‌شده است.
گروه بریکس یکی از مهم‌ترین نماد‌های کنش چندجانبه قدرت‌های نوظهور است. مهم‌ترین دستاورد چندجانبه‌گرایی بریکس، تأسیس بانک توسعه جدید است؛ نهادی با اهداف بلندپروازانه که به دنبال گسترش توسعه پایدار و رسیدگی به شکاف‌های زیرساختی و توسعه‌ای در کشور‌های عضو است. همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، مهم‌ترین ابتکار گروه بریکس، ایجاد بانک توسعه جدید به منظور رسیدگی به بخش زیرساختی و نیاز‌های توسعه‌ای کشور‌های عضو و سایر اقتصاد‌های نوظهور بوده است. در مقیاس بزرگ‌تر، منطق تشکیل این بانک را می‌توان در قالب کوشش‌های بریکس به منظور اصلاح نظام مالی جهانی تبیین کرد.
اعضای بریکس همواره به دنبال رفع عدم‌تعادل و نارسایی در نظم مالی جهانی موجود بوده‌اند و در این مسیر، پیوسته از سیستمی فراگیرتر و عادلانه‌تر حمایت کرده‌اند؛ سیستمی که به اقتصاد‌های نوظهور، قدرت تصمیم‌گیری بیشتری در مؤسسات مالی بین‌المللی اعطا کند. افزون بر این، تقویت تجارت و سرمایه‌گذاری درون‌گروهی از طریق کاهش موانع تجاری، ترویج مبادلات ارزی و افزایش همکاری در زمینه‌هایی مانند فناوری و نوآوری در میان اولویت‌های این گروه قرار دارد. همچنین بریکس بر همکاری در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، انرژی، علم و فناوری به‌منظور تقویت رشد و توسعه متقابل تأکید دارد.
بریکس چرا و چه زمانی تاسیس شد؟
در پنجمین اجلاس سران بریکس که در دوربان آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۳ برگزار شد، کشور‌های عضو به‌طور رسمی تصمیم تأسیس بانک توسعه جدید را اعلام کردند. در سال ۲۰۱۴ بانک توسعه جدید باهدف اولیه تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در کشور‌های بریکس و سایر اقتصاد‌های نوظهور تأسیس شد.
سرمایه مجاز اولیه بانک ۱۰۰ میلیارد دلار تعیین شد که هر یک از اعضا در تأمین آن، از سهم مساوی برخوردارند. علاوه بر این، یک ترتیبات ذخیره احتمالی (CRA) ایجاد شد که یک شبکه ایمن مالی احتیاطی برای کشور‌های عضوی که با مشکلات تراز پرداخت‌ها مواجه هستند، فراهم می‌کند.
اهداف بانک توسعه جدید را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد: توسعه زیرساخت‌ها، توسعه پایدار، حمایت از اقتصاد‌های در حال ظهور، توسعه همکاری میان کشور‌های جهان جنوب، مقابله با تغییرات اقلیمی و رشد فراگیر. بانک توسعه جدید، وام‌های پروژه را به وام‌گیرندگان واجدشرایط در کشور‌های عضو خود ارائه می‌دهد؛ در همین راستا، شرکت‌ها یا دولت‌های متقاضی دریافت وام، باید استاندارد‌هایی را رعایت کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: الزام همسویی پروژه با اولویت‌های استراتژیک بانک توسعه جدید مبنی بر توسعه پایدار، مقابله با تغییرات اقلیمی و رشد فراگیر، توجیه‌پذیری مالی و مقرون‌به‌صرفه بودن پروژه از نظر اقتصادی، برخورداری وام‌گیرنده از سابقه خوب در مدیریت پروژه و عملکرد مالی، الزام وام‌گیرنده به ارائه تضمین کافی به‌منظور توانایی در بازپرداخت مبلغ وام، انطباق شرایط وام‌گیرنده با سیاست‌های حفاظت از محیط‌زیست و اجتماعی بانک توسعه.
انرژی و منابع تجدیدپذیر، بهسازی شبکه حمل‌ونقل، اقتصاد دیجیتال، زیرساخت‌های اجتماعی و حفاظت از محیط‌زیست نیز از جمله مهم‌ترین حوزه‌هایی هستند که تاکنون از سوی این بانک تأمین مالی شده است.
پیش‌شرط‌های فنی برای پیوستن به بانک توسعه جدید بریکس
از جمله موضوعات دیگری که اتاق بازرگانی ایران به آن پرداخته، پیش‌شرط‌های فنی برای پیوستن کشور‌ها به بانک توسعه جدید بریکس است که به چند دسته برخورداری از یک سیستم اقتصادی و مالی سالم، سابقه حکمرانی خوب، تعهد به توسعه پایدار، سازگاری رویه‌های ارزیابی پروژه با سیاست‌های بانک، ظرفیت مدیریت پروژه‌های تأمین مالی شده توسط بانک توسعه جدید و سوابق مطلوب کشور متقاضی در اجرای طرح‌های عمرانی تقسیم می‌شود.
کدام کشور‌ها به بانک توسعه جدید ملحق شدند؟
پنج کشور عضو بریکس شامل برزیل روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، اعضای مؤسس بانک توسعه جدید هستند. بنگلادش و امارات عربی متحده در سال ۲۰۲۱ و مصر در مارس ۲۰۲۳ به این بانک ملحق شده‌اند. اروگوئه نیز درخواست الحاق ارائه کرده و در فرایند الحاق قرار گرفته است. سایر کشور‌ها نیز مشروط به ایجاد اجماع میان اعضای موجود، به‌طور بالقوه می‌توانند در آینده به بانک توسعه جدید ملحق شوند. گسترش عضویت، می‌تواند منابع مالی بیشتری را برای بانک تأمین کند و توان آن را به‌منظور حمایت از پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ای در کشور‌های بیشتری افزایش دهد.
در این میان اتاق بازرگانی پیش بینی کرده که در صورت تداوم تنش‌زدایی در سیاست خارجی ایران، این کشور در میان‌مدت امکان عضویت در بانک توسعه جدید را خواهد داشت. همچنین این گزارش پیشنهاد داده، از آنجایی‌که بانک توسعه جدید مهم‌ترین نماد عینی همکاری در گروه بریکس است، بهتر است اولویت مذاکراتی ایران بر عضویت در این نهاد قرار گیرد. عضویت در گروه بریکس احتمالاً زمان‌بر خواهد بود. مهم‌تر آنکه عضویت در بریکس منافع پرستیژی برای کشور در بر خواهد داشت، در حالی‌که عضویت در این بانک منافع عینی اقتصادی به همراه می‌آورد. به عبارت دیگر، انتخاب کشور‌هایی مانند بنگلادش و مصر که عضویت در بانک و نه بریکس را اولویت داده‌اند هوشمندانه است.
چالش‌های پیوستن ایران به بانک توسعه جدید
رعایت توازن منطقه‌ای در پذیرش اعضای جدید مورد تأکید بانک قرار دارد. از این منظر با پذیرش امارات به عنوان همسایه ایران و کشوری در خلیج‌فارس و نیز پذیرش مصر به عنوان کشوری خاورمیانه‌ای، شرایط برای پذیرش ایران ممکن است با چالش‌هایی مواجه شود. مهم‌تر آنکه عربستان نیز در پی عضویت در این بانک برآمده است. با عضویت عربستان شرایط برای ایران پیچیده‌تر خواهد شد.
با توجه به مسائل مربوط به تحریم، برخی چالش‌های دیگر در این رابطه وجود دارد، اما در مجموع در شرایط کنونی که ایران در لایه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به تدریج به سوی تفاهم پیش می‌رود و در ماه‌های اخیر به توافق‌های مهمی با عربستان و آمریکا دست‌یافته، شرایط برای طرح درخواست عضویت در این نهاد به تدریج فراهم می‌شود. از طرفی به لحاظ حقوقی این بانک الزامی به رعایت تحریم‌های ایالات‌متحده ندارد، اما در عمل به تحریم‌های اعمالی علیه روسیه پایبند بوده است.
در شرایط کنونی ایران می‌تواند بر زمینه‌سازی برای عضویت در این بانک و نه دستیابی آسان و سریع به منابع آن متمرکز شود. ازآنجاکه این بانک مهم‌ترین جنبه منافع عینی ناشی از عضویت احتمالی ایران در بریکس است پیشنهاد می‌شود ایران به جای تمرکز بر عضویت در بریکس که عمدتاً جنبه پرستیژی دارد همانند کشور‌های مصر، بنگلادش و امارات بر عضویت در این بانک متمرکز شود و پس از عضویت در این بانک فرایند عضویت در بریکس را پیگیری کند.
منبع: ایسنا
