به گزارش خبرنگار ایبِنا، پس از جنگ جهانی دوم و با امضای موافقتنامه برتون وودز در کنفرانس پولی و مالی ملل متحد که در ژانویه سال ۱۹۴۴ برگزار شد، دلار آمریکا به عنوان یک ارز جهان شمول برای استفاده در معاملات جهانی انتخاب شد. بر اساس این توافق بانک مرکزی آمریکا متعهد شده بود که قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را حفظ کند، اما در ۱۵ اوت ۱۹۷۱ آمریکا در اقدامی سلطه‌جویانه قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را به شکل یک طرفه فسخ کرد و عملا به نظام برتون وودز پایان داد و دلار را به ارزی بدون پشتوانه (پول فیات) تبدیل کرد. به این اقدام «شوک نیکسون» می‌گویند، زیرا با این تصمیم، دلار آمریکا به ارز اندوخته بسیاری از کشورها تبدیل شد. گرچه سیستم برتون وودز خود موجب نابرابری بیشتر قدرت در سراسر جهان به نفع آمریکا شده بود، اما بد عهدی آمریکا در توافق برتون وودز به این مسئله شدت بخشید و این کار موجب تقویت اقتصاد آمریکا و از طرفی وابستگی اقتصاد بسیاری از کشور‌های جهان به دلار آمریکا شد.
قدم اول چین برای حذف دلار از معاملات
دولت ایالات متحده آمریکا در طول چند دهه اخیر از همین قدرت به دست آمده برای حفظ هژمونی و اعمال قدرت بر کشور‌های مختلف سوءاستفاده و در مسائل داخلی کشورها دخالت کرده است. همین مسئله موجب شده تا کشور‌های جهان در صدد حذف دلار از مبادلات خود باشند.
کشور‌های مختلفی در دنیا برنامه‌های متنوعی برای دلارزدایی در نظر گرفته‌اند. این اقدام را اولین بار چین با پروژه آزمایشی حل و فصل تجارت فرامرزی در سال ۲۰۰۹ با هدف کاهش استفاده از دلار در مبادلات و افزایش استفاده از یوآن در پیش گرفت. در سال ۲۰۰۹ برخی شرکت‌های چینی منتخب برای اولین بار مجاز به تسویه معاملات تجاری با استفاده از یوان چین با همتایان خود در هنگ‌کنک، ماکائو و برخی کشور‌های جنوب شرق آسیا شدند. در قدم بعدی چین در مذاکره با کشور‌های آسیایی امکان استفاده از یوآن در مبادلات خود با این کشورها را افزایش داد.
چین بزرگترین شریک تجاری برزیل است و حجم مبادلات بین این دو کشور در سال گذشته به بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار نیز رسید. این دو کشور در آخرین اقدام خود توافقنامه‌ای برای تجارت دوجانبه با یوآن منعقد کردند.
اتحاد کشورها برای تضعیف دلار پس از جنگ اوکراین
با آغاز جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲ ایالات متحده آمریکا تحریم‌های سنگینی بر کشور روسیه اعمال و دسترسی بانک‌های روسی را به سامانه پرداخت سوئیفت قطع کرد و این کشور را بر آن داشت تا به دنبال حذف حداکثری دلار از مبادلات خود برای دور زدن تحریم‌ها باشد. کشور روسیه برای کنار زدن سوئیفت سامانه میر را طراحی کرد که جایگزینی روسی برای سوئیفت است. سامانه میر در حال حاضر در کشور‌هایی از قبیل چین، ترکیه، امارات، آذربایجان، مصر، ایران، آبخازیا، ارمنستان، بلاروس، ویتنام، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، ازبکستان، کره جنوبی و اوستیای جنوبی قابل استفاده است و روسیه در حال مذاکره با بحرین، هند، کوبا، میانمار، نیجریه، تایلند و سایر کشورها برای توسعه این سامانه است.
روسیه همچنین از خریداران نفت و گاز خود خواسته تا پرداخت‌های خود را با واحد‌های ارزی غیر از دلار و یورو و به ویژه با روبل پرداخت کنند که هند و چین از مهمترین کشور‌هایی هستند که روسیه را در این مسئله همراهی کرده‌اند. در چند ماه گذشته بیشتر نفتی که هند از روسیه خریدارای کرده با ارز‌هایی مثل درهم امارات و روبل روسیه پرداخت شده که نشان می‌دهد حذف دلار از معاملات بین این دو کشور به خوبی انجام شده است.
کشور هندوستان نیز در مذاکره با امارات برای تجارت کالا‌های غیرنفتی با استفاده از ارز‌های ملی به توافق رسیده است.
برنامه ویژه کشور‌های جنوب شرق آسیا برای استفاده از ارز‌های ملی
در سال ۲۰۲۲ توافقنامه‌ای برای حذف دلار بین کشور‌های اندونزی، مالزی، سنگاپور، فیلیپین و تایلند امضا شد. علاوه بر این اتحادیه اقتصادی کشور‌های جنوب شرق آسیا موسوم به «آسه آن» در حال بررسی حذف دلار، یورو، ین، و پوند انگلیس از مبالات تجاری بین کشور‌های عضو خود و استفاده از ارز‌های ملی است. آسه آن به دنبال این است که یک سامانه پرداخت بین مرزی دیجیتال بین کشور‌های عضو خود برای استفاده از ارز‌های ملی در مبادلات تجاری را توسعه دهد.
جوکو ویدودو، رئیس جمهور اندونزی، از کشور‌های منطقه جنوب شرقی آسیا خواسته تا استفاده از سامانه‌های پرداخت ویزاکارت و مسترکارت را کنار گذاشته و به استفاده از کارت‌های اعتباری صادر شده توسط بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو این این اتحادیه روی بیاورند.
وی گفته است که کنار گذاشتن سامانه‌های پرداخت غربی برای محافظت از تعاملات تجاری در برابر تنش‌های ژئوپلتیکی ضروری است.
پیمان‌های پولی ابزاری مهم در دلارزدایی
در سال ۲۰۰۰ میلادی وزرای اقتصاد کشور‌های آسه‌آن+۳ (کشور‌های آسه‌آن به علاوه چین، ژاپن و کره‌جنوبی) در شهر «چیانگ مای» تایلند گردهم آمدند و به توافقی دست یافتند که منشأ تحولات عظیمی در حوزه ارزی جنوب‌شرقی آسیا شد؛ مصوبات این اجلاس در قالب «طرح چیانگ مای» یا CMI از سال ۲۰۰۰ تاکنون در این کشورها به اجرا در آمده است.
یکی از مهمترین مفاد «طرح چیانگ مای»، توسعه «پیمان‌های پولی دوجانبه» برای استفاده از پول‌های محلی در تجارت بین کشور‌های آسه‌آن+۳ بود تا اثرات پول‌های پرقدرت جهانی مانند دلار و یورو در اقتصاد این کشورها کاهش یابد.
علاوه بر این کشور‌های دیگر نیز با ایجاد پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه پولی توانسته‌اند تا مبادلات با پول‌های ملی را تقویت کنند. تاکنون پیمان‌های پولی زیادی بین کشور‌های جهان بسته شده است. به عنوان مثال روسیه و چین در سال ۲۰۱۱ با استفاده از ارز‌های ملی خود پیمان پولی دو جانبه‌ای برای تسهیل تجارت دوجانبه و گسترش سرمایه‌گذاری‌ها ایجاد کردند. همچنین کشور‌های بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هم برنامه خود را برای حذف دلار از مبادلات آغاز کرده‌اند. دلار زدایی کشور‌های بریکس که ۴۰ درصد از جمعیت و حدود ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی و بیش از ۳۰ درصد خاک دنیا را تشکیل می‌دهند، می‌تواند تاثیر بسیاری زیادی بر تضعیف دلار بگذارد.
عربستان هم به صف دلارزدایان پیوست
عربستان سعودی در حال مذاکرات جدی با پکن برای قیمت‌گذاری فروش نفت خود به چین به یوان است. چنین اقدامی علاوه بر این که نفوذ پترودلار در بازار جهانی نفت را تضعیف می‌کند، به منزله تغییر دیگری از سوی بزرگترین صادر کننده نفت جهان در قبال آسیاست و اقدامی است که قلب سیستم مالی آمریکا را نشانه می‌گیرد. مذاکرات با چین درباره قرارداد‌های نفتی قیمت‌گذاری شده یوان به مدت شش سال گذشته در جریان بوده، اما امسال که سعودی‌ها نسبت به تعهدات امنیتی چند دهه‌ای آمریکا برای دفاع از این کشور بسیار ناراضی شده‌اند، جدیت پیدا کرد.
کشور‌های بسیار زیادی از هند تا آرژانتین، برزیل تا آفریقای جنوبی و خاورمیانه تا جنوب شرق آسیا به دنبال از بین بردن هژمونی آمریکا با کاهش وابستگی معاملاتشان با دلار هستند. اهمیت دلارزدایی به قدری روشن شده است که حتی کشور‌های اروپایی نیز به فکر استفاده از ارز‌های ملی و کاهش وابستگی اقتصاد خود به دلار افتاده‌اند. زیرا با تشدید حذف دلار از جریان معاملات، ارزش دلار در جهان به شدت کاهش یافته و اقتصاد کشور‌هایی که پشتوانه آن‌ها مبتنی بر دلار است با بحران مواجه می‌شود.
