جنگ اوکراین و تحریم‌ها علیه روسیه به نابودی دلار سرعت بخشید

به گزارش خبرنگار ایبِنا، در بخش دیگری از مجموعه مقالات تشریح وضعیت آتی دلار مرجع ایالات متحده در عرصه جهانی، به سراغ بررسی اثر تحریم‌های گسترده ایالات متحده بر مبادلات تجاری کشور‌های مختلف جهان و تصمیم آن‌ها برای انتخاب یا عدم انتخاب این ارز می‌رویم و پیامد‌های جنگ اوکراین بر سرعت بخشیدن به شکست هژمونی دلار را تبیین می‌کنیم.

در این بررسی‌ها، نگاهی به مقاله‌ جک برناردسون، پژوهشگر ارشد اقتصاد سیاسی ژئوپلیتیک ژورنال داریم که در اواسط آوریل ۲۰۲۳ با عنوان "روسیه، جایگاه دلار آمریکا را متزلزل کرده است" به چاپ رسیده است.

تحریم‌های گسترده ایالات متحده، دلار را به مرز سقوط می‌کشاند

بسیاری از صاحبنظران سیاسی و اقتصادی ایالات متحده در چند سال اخیر، نسبت به پیامد‌های رژیم تحریم‌های گسترده آمریکا و اثر آن بر ایجاد تزلزل در جایگاه آتی دلار در جهان ابراز نگرانی کرده‌اند.
میک مولوینی، مدیر اداره مدیریت و بودجه ایالات متحده در دوره دونالد ترامپ که خود از منتقدان سرسخت سیاست‌های این رئیس جمهور بوده و انتخاب‌های اشتباه ترامپ را در کابینه خود، به شدت مذمت کرده است، اولین فردی بود که در سال ۲۰۱۷، همزمان با آغاز دوره ریاست جمهوری ترامپ به عنوان چهل و پنجمین رئیس‌جمهور ایالات متحده، نسبت به پیامد و اثرات شدید تحریم‌های آمریکا بر کاهش رغبت به دلار در عرصه بین الملل و سوق دادن کشور‌های دیگر به تشکیل پیمان‌های پولی و مراودات دو طرفه‌ی تجاری مبتنی بر ارز‌های ملی به جای بکارگیری دلار در مراودات بازرگانی هشدار داده بود.

به گفته‌ مولوینی، وقتی ایالات متحده فقط به فکر شرکای تجاری خود باشد و نسبت به وضعیت تجارت بین الملل کشور‌های ثالث، یعنی شرکای شرکای خود، خصمانه، ناعادلانه و بی تفاوت عمل کند، قطعا شرایط انحصاری دلار در عرصه جهانی در سال‌های آتی به همین شکل باقی نخواهد ماند و کاهش قطعی ارزش دلار هم به عنوان وسیله مبادله و هم به عنوان ابزار ذخیره ارزش، رخ خواهد داد.

مولوینی رویکرد دولت بایدن در سرعت بخشیدن به کاهش ارزش دلار را همگام با سیاست‌های دونالد ترامپ می‌داند و معتقد است: آنچه که در دوران ریاست جمهوری ترامپ و روسای جمهور قبل از آن آغاز شده بود، در کابینه‌ بایدن به کمال خود رسیده است و به نظر می‌رسد با این روند و سیاست‌های غلط آمریکا در عرصه بین الملل، عزم جامعه جهانی برای حذف دلار از مبادلات تجاری، بسیار جدی خواهد بود.

در جدیدترین اظهار نظر، سیسیلیا النا روس، رئیس شورای مشاوران اقتصادی دولت جو بایدن، در سر مقاله ماه آپریل ۲۰۲۳ مجله کسب و کار فوربز، از اثرات تحریم‌های ایالات متحده بر سقوط هژمونی دلار در سال‌های اخیر پرده برداشت است.

سیسیلیا النا روس در این مقاله اشاره می‌کند که ایالات متحده از زمانی دست به تحریم‌های اقتصادی و سیاسی علیه چین و روسیه زد، روند کاهش ارزش دلار در عرصه بین الملل را شتاب بخشید. تحریم شخصیت‌های سیاسی و صاحبان کسب و کار‌های چینی در ۳ سال اخیر، مقامات چینی را بر آن داشت که مبادلات خود با بیش از ۳۵ شریک تجاری را با حذف دلار، بر مبنای ارز‌های ملی دوطرف به ثمر رساند. سیسیلیا النا، تشکیل پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه اخیر چین با کشور‌هایی نظیر روسیه، ایران، هندوستان، کره جنوبی، ایتالیا، برزیل، فرانسه، آرژانتین و کوبا را نتیجه‌ همین بی توجهی‌های گسترده‌ دولتمردان آمریکایی نسبت به اثرات تحریم‌های سیاسی و اقتصادی می‌داند.

وی در پایان این مقاله امیدوار است که تا قبل از سقوط کامل دلار ایالات متحده در عرصه بین الملل و فروپاشی تراژیک و هولناک نظام اقتصادی آمریکا، چاره‌ای برای این شرایط منزوی کننده اندیشیده شود.

جنگ اوکراین به شکست هژمونی دلار سرعت بخشیده است

یکی از چالش‌های مهمی که اخیرا مورد توجه رسانه‌ها و صاحبنظران آمریکایی قرار گرفته است، موضوع تحریم فراگیر روسیه توسط آمریکا در بحبوحه‌ی جنگ اوکراین بوده است. اما سوال اینجاست آیا با اعمال تحریم‌های بیشتر بر روسیه و بانک مرکزی این کشور، فاصله گرفتن بیشتر تجارت جهانی از ارز مرجع ایالات متحده تسریع خواهد شد؟

جواب این پرسش، بله هست.

اما چگونه امکان این فاصله پذیری از دلار بر اثر ادامه نبرد روسیه و اوکراین وجود دارد؟

پاسخ مشخص است. روسیه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود در عرصه اقتصادی، سیاسی و نظامی که بارزترین آن، عرصه انرژی در جهان است، یک تنه می‌تواند درصد قابل توجهی از سلطه‌گری و تسلط دلار بر اقتصاد بین‌الملل را نابود کند.

روسیه، بزرگترین تهدید آمریکا در فروپاشی جایگاه دلار خواهد بود

به دلایل زیر، روسیه بزرگترین چالش ایالات متحده در تزلزل و فروپاشی جایگاه انحصاری دلار مرجع در روابط تجاری و اقتصادی بین الملل خواهد بود.

• روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی و دومین صادرکننده نفت در جهان محسوب می‌شود. این یعنی اگر منشا اصلی انرژی جهان نخواهد مبادلات خود را با دلار آمریکا انجام دهد، کشور‌های دیگر مجبور به تبعیت هستند.
• شاید در ظاهر هیچ جایگزین قدرتمند و پویا برای دلار آمریکا در آینده‌ی نزدیک وجود نداشته باشد، اما فلج کنندگی این تحریم‌ها برای شرکای تجاری روسیه، امکان استفاده از دلار ایالات متحده را کاهش خواهد داد.
• اروپا به عنوان بزرگترین قاره‌ی وارد کننده‌ی انرژی از روسیه که زمستان ۲۰۲۲ را با شرایط طاقت فرسایی به پایان برده است، اصلا تمایل به تکرار تجربه ناخوشایند خود در زمستان ۲۰۲۳ ندارد؛ لذا به همین دلیل بود که در سرس آخر تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، کمترین همراهی را با این ابرقدرت انجام داده است.
• در دوماهه‌ی نخست سال ۲۰۲۳، روسیه بزرگترین صادرکننده‌ی نفت به چین شد و اعلام کرد که از این به بعد مبادلات تجاری خود را با چین یا در قالب یورو و یا در قالب تبادل ارز‌های ملی انجام خواهد داد. حال در نظر بگیرید حجم عظیمی از مبادلات تجاری جهان که مختص تبادلات روسیه و چین هست دیگر به دلار انجام نخواهد گرفت.
• بانک مرکزی روسیه ذخایر دلار خود را به پایین‌تر حد در ۱۰ سال گذشته رسانده و به جای آن، بر ذخایر یوروی خود افزوده است. همین حرکت روسیه می‌تواند هشدار جدی نسبت به آینده‌ی وضعیت دلار در عرصه جهانی باشد.

مسئله بعدی این است که سرعت، عمق و وسعت واکنش عمومی به تحریم‌های روسیه علیه امریکا بی سابقه بوده است. پس از این اتفاق، شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین که برای سومین بار متوالی، سکان اجرایی این کشور را بر عهده گرفته است، در سخنرانی روز پیروزی خود اعلام کرد چین در آینده‌ی نزدیک، ارز ملی خود یعنی یوان را به سبدی از چندین ارز دیگر به جای دلار آمریکا متصل خواهد کرد.

این رفتار چین، حرکتی بسیار خطرناک خواهد بود؛ و شاید بتوان گفت، ضربه سهمگینی به سیطره‌ی بی چون و چرای دلار در یک قرن اخیر وارد خواهد کرد.

حال باید به انتظار نشست و نظاره گر واکنش سایر کشور‌های جهان نسبت به تضعیف جایگاه جهانی دلار بود.