به گزارش روز چهارشنبه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، بانکداری الکترونیک، سالهاست که در بسیاری از کشورها حکمفرما بوده و به تبع آن، خدمات بسیاری برای رفاه حال شهروندان ارائه میشود. یکی از مهمترین محصولات بانکی الکترونیک در نظام بانکداری متعارف، «کارتهای اعتباری» (Credit Cards) است.
امروزه نزدیک به نیم قرن از حضور کارتهای اعتباری میگذرد و آنها جای خود را در دنیای اقتصاد و مبادلات باز کردهاند. به طوری که بسیاری از خدمات همانند تراکنش های بازرگانی، مالی، اطلاعاتی و حتی خدمات و ارتباطات مالی میان مؤسسات، خریداران و یا جوامع مجازی، به صورت الکترونیکی و از طریق این کارتها صورت میگیرد.
شاید به همین دلیل است که در حال حاضر، در اکثر کشورها خریدها خرد از طریق کارتهای اعتباری (مانند ویزا کارت یا مستر کارت) انجام میشود. در واقع بانک به هر مشتری واجد شرایط برای استفاده از تسهیلات خرد بانکی، تسهیلات خودرو، کالای مصرفی بادوام، خرید خدمت و غیره، بر اساس اعتبارسنجی و بررسی توان بازپرداخت مشتری، یک کارت اعتباری اختصاص میدهد.
در نظام بانکی کشور تا کنون صرفا کارتهای بدهی (Debit Cards) طراحی و مورد استفاده واقع شده است و استفاده گسترده از کارتهای اعتباری، امری جدید به حساب میآید. کارتهای بدهی، که کارت های برداشت از موجودی نیز نامیده میشود، کارتهایی است که بر اساس موجودی فرد در حساب خود صادر میشوند. یعنی فرد در حساب خود مبلغی را سپردهگذاری کرده و با استفاده از این کارتها نسبت به خرید کالاها یا خدمات اقدام میکند. اما در مقابل، کارتهای اعتباری، نوعی تسهیلات بانک به مشتریان دارای اعتبار محسوب میشود. در واقع مشتری با در اختیار گرفتن این کارت، بدون اینکه وجهی در حساب خود داشته باشد، میتواند تا سقف مشخصی نسبت به خرید کالاها و خدمات اقدام کند.
ابزار کارت اعتباری نیز مشابه هر محصول بانکی دیگر، دارای نقاط قوت و ضعف مشخصی است که نمیتوان از آنها غافل بود. برخی از مهمترین مزایای کارتهای اعتباری عبارتاند از ایجاد فرصت خرید اعتباری برای مشتریان، امکان پایش مبادلات مشتریان توسط بانک، امکان حمایت از تولیدکنندگان داخلی، پاسخگویی به نیازهای خرد، صرفهجویی در وقت، دقت در محاسبه، عدم نیاز به حمل پول نقد، امنیت بالا، امکان مسدود شدن حساب در صورت سرقت و یا مفقودی کارت و عدم نیاز به فاکتور (حل مشکل فاکتور صوری).
در کنار این نقاط قوت، استفاده از کارتهای اعتباری در شبکه بانکی کشور میتواند نقاط ضعفی نیز داشته باشد. برخی از مهمترین این نقاط ضعف عبارتاند از عدم فرهنگسازی مناسب در استفاده از این کارتها و ناآشنایی مشتریان با این ابزار جدید، ناآشنایی شبکه بانکی و مشتریان با ماهیت فقهی و حقوقی کارت اعتباری، شفاف نبودن تدابیر در نظر گرفته شده جهت جلوگیری از تبدیل شدن کارتهای اعتباری به پول نقد، عدم مشارکت جدی تولیدکنندگان با بانکها در مسیر طراحی و توسعه کارتهای اعتباری و امکان افزایش شدید تقاضای مصرفی است.
با توجه به آنچه مطرح شد، پیشنهاد میشود طرح کارت اعتباری مرابحه به صورت تدریجی توسط بانک مرکزی اجرا شده و همزمان با اجرای طرح، فرهنگسازی عمومی در رابطه با این ابزار جدید صورت پذیرد. به صورت مشخص، پیشنهاد میشود اقدامات ذیل توسط ذینعان مرتبط انجام شود:
• دلایل ایجاد این کارتها و کاربرد آنها برای عموم مردم تبیین شود؛
• تولیدکنندگان داخلی تلاش کند تا با امضای تفاهمنامه با بانکها، تخفیفات ویژه به دارندگان کارتهای اعتباری اعطا کنند و از این مسیر با افزایش تعداد مشتریان خود، میزان فروش خود را تقویت کنند؛
• ابعاد فقهی و حقوقی کارتهای اعتباری برای مشتریان و کارکنان شبکه بانکی تبیین شود؛
• تدابیر مشخصی جهت جلوگیری از نقد شدن کارتهای اعتباری بدون خرید کالا و خدمات در نظر گرفته شود؛
• دورههای آموزشی برای تمامی مدیران و کارکنان بانکها در رابطه با ابعاد فقهی، حقوقی، اقتصادیی، مالی و حسابداری کارت اعتباری مرابحه برگزار شود؛
• به تدریج زمینه بینالمللیسازی کارتهای اعتباری بانکهای ایرانی و استفاده از کارتهای اعتباری بینالمللی در شبکه بانکی کشور فراهم شود. البته مسلما تا زمانی که مشکل کارتهای اعتباری داخلی حل نشود، نمیتوان با بانکهای خارجی در این رابطه همکاری نمود و یا از کارتهای اعتباری بینالمللی برای شهروندان ایرانی استفاده کرد؛
در پایان لازم به ذکر است که محدود کردن دستوری کارتهای اعتباری به تولیدات داخلی امر درستی نبوده، درگذشته بارها شکست خورده است و صرفا منجر به صوریسازی، ایجاد مخاطرات شرعی و توسعه فساد در شبکه بانکی می شود. بنابراین، باید از طریق فرهنگسازی و سایر روشها و تدابیر تشویقی (مانند تخفیف فروشندگان داخلی به مشتریان)، از تولیدات داخلی حمایت کرد.
زهرا صادقی نقدعلی ؛ کارشناس اقتصادی