محمدرضا اکبری جور، کارشناس ارشد اقتصاد بین الملل در یادداشت اختصاصی برای ایبِنا نوشت: شاید این ادعا که در دنیای آینده، مقوله تحریم به عنوان یک موضوع و شاخه علمی جدید در اقتصاد، سیاست، علوم اجتماعی، روانشناسی و... جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت و روزگاری خواهد آمد که برای آن، دانشمندان جایزه صلح نوبل دریافت دارند، شوخی تلقی نشود و در واقع تصویر درستی از آینده جهان دارد.
امروزه جنبه‌های مختلف تحریم مورد بررسی موشکافانه محققان و پژوهشگران قرار می‌گیرد و هر روز شاهد تغییراتی در نحوه اعمال تحریم‌ها علیه کشور‌های مختلف هستیم. یکی از مهمترین افرادی که در حوزه تحریم، همواره دارای نظرات قابل شنیدنی است، ریچارد نفیو نام دارد که نویسنده کتاب «هنر تحریم ها، نگاهی از درون» و مسئول ایجاد تحریم‌های هوشمند در دوره اوباما است. کار او تئوریزه و فرموله کردن روش‌های علمی فشار‌های هوشمندانه بین المللی علیه کشور‌های هدف تحریم و همچنین شناسایی تهدیدات و آسیب‌های این حوزه است. در سال ۲۰۲۰ در مقاله‌ای مطالب جالب توجهی در خصوص وضعیت روز تحریم‌های اقتصادی و تهدیدات مرتبط با آن بیان کرد و برخورد او با این مقوله مانند یک موجودیت زنده، هوشمند و در حال تکامل است که در مسیر خود ممکن است دچار کاستی‌هایی شود؛ از این‌رو لازم است بدان توجه شود.
ریچارد نفیو در این مقاله چنین نوشته است:
در چند سال گذشته دنیا شاهد طیف وسیعی از تحریم ها، سیاست‌ها و رویکرد‌های جدید در حوزه تحریم بوده است. از جمله اینکه رییس جمهور چهل و پنجم آمریکا، ترامپ؛ بسیار بیشتر از پیشینیان خود از حربه تحریم برای مقابله با هر مشکل سیاست خارجی که با آن مواجه شده، استفاده کرده است. در واقع، استفاده ترامپ از تحریم‌ها، هم در شکل تحریم‌ها و هم در کیفیت تحریم توسعه پیدا کرده است. برای مثال او از «تعرفه‌های تجاری» و ابزار‌هایی از این دست در تجارت بین الملل برای مدیریت مجموعه‌ای از مشکلات غیرتجاری خود استفاده کرد. در واقع دولت ترامپ تعرفه‌های تجاری را بر متحدان و دشمنان با نرخ هشداردهنده اعمال ساخت. این تعرفه‌ها حجم محصولات و درصد تعرفه را شامل می‌شد؛ نمونه مشخص از این افزایش تعرفه‌ها از طریق تعرفه‌های محصول قیر بر چین تحمیل شده است.
این مدل رفتاری در سیاست به خوبی آشکار کننده وجه تهاجمی رفتار دولت چهل و پنجم برای استفاده از ابزار‌های اقتصادی در خدمت سیاست خارجی ایالات متحده است. همان سیاستی که از ابتدا بلند فریاد زد، «اول آمریکا».
از طرف دیگر شاهد رویکرد تقابلی کشور‌ها از جمله روسیه و چین و حتی اتحادیه اروپا در برابر با سیاست‌های تحریمی دولت‌های امریکا بوده ایم. اقدامات متقابل این کشور‌ها به خودی خود «بی‌سابقه» نیست اما، در مجموع، آن‌ها یک تغییرکلی در نحوه برخورد با تحریم‌ها و سیاست تجاری ایالات متحده داشته اند. نکته‌ای که در نگاه اول به چشم نمی‌آید.
نکته مهم اما همکاری نزدیک اتحادیه اروپا با ایالات متحده در شرایطی که مطلوب اتحادیه اروپا نیست، خواهد بود. شاید بتوان به جرات ادعا نمود که همکاری اتحادیه اروپا با ایالات متحده، بی نظیر بوده که حاکی از یک بیداری اساسی بوده است. در سال ۲۰۱۷، در جلساتی که با همکاران و اندیشکده‌های دولت اروپایی داشتم، اکثر آن‌ها حتی احتمال خروج از توافقات مشترک را محکوم می‌‌کردند. این جلسات برای هماهنگی کامل بر سر تحریم‌های اعمالی ایالات متحده و به‌ویژه در مواجهه با چالش‌های کلیدی پیش روی جامعه بین‌المللی، مانند تکثیر سلاح‌های انبوه تخریب، تروریسم و نقض حقوق بشر صورت می‌پذیرفت.
در سال ۲۰۱۸، کسی ایده اعتراض به تصمیم ایالات متحده برای خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از روش‌های غیر دیپلماتیک را هم در ذهن نداشت. مانند تصمیم عمومی صدراعظم آلمان خانم مرکل و رئیس‌جمهور فرانسه آقای مکرون در ماه مه ۲۰۱۸ مبنی بر عدم به چالش کشیدن تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران از طریق قانونی، در صورتی که در همان سال اتحادیه اروپا اساسنامه‌های خود برای هماهنگی بیشتر با ایالات متحده به‌روزرسانی کردند تا مجوز‌های قانونی لازم فراهم باشد و آنچه که برای ایران اتفاق افتاد، این بود: «درست است که با واشنگتن مخالفیم، اما از شما حمایت نخواهیم کرد.» این همان بیداری اساسی اتحادیه اروپاست که ذکر کردم.
برویم به قبل از مسمومیت الکسی ناوالنی، سیاستمدار روسی مخالف دولت روسیه، تا پیش از این اتحادیه اروپا به صورت کاملاً جدی و شفاف در حال ایجاد مکانیسم‌هایی برای مقابله با ایالات متحده در صورت تحریم شرکت‌های اتحادیه اروپا شاغل در پروژه خط لوله نورد استریم ۲ بود.
بطور مشخص جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امنیتی مشترک، اعلام کرد که «کمیسیون در حال فراهم آوردن سازوکاری جهت افزایش مقاومت اتحادیه اروپا در برابر اثرات تحریم‌های فراسرزمینی اعمال شده توسط کشور‌های ثالث است». ماس، وزیر امور خارجه آلمان به مقامات آمریکایی در خصوص تهدید علیه شرکت‌های آلمانی و سایر شرکت‌های اروپایی شکایت کرد و در ادامه ۲۴ هیئت از ۲۷ هیئت اتحادیه اروپا در ایالات متحده شکایتی رسمی به وزارت امور خارجه در مورد تهدیدات علیه منافع خود در این زمینه ارائه کردند. حال به سال ۲۰۲۰ بیاییم و حجم مشکلات اتحادیه اروپا و روسیه را ببینیم. در واقع به سادگی می‌توان آخرین الگوی تغییرات سیاستی اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر را به تصمیمات اتخاذ شده در ایالات متحده گره زد.
مثال دیگر همراهی اتحادیه اروپا با ایران از طریق ابزار حمایت از مبادلات تجاری، (اینستکس) برای فعال کردن تجارت اتحادیه اروپا با ایران، علیرغم فشار ایالات متحده بر سیستم بانکی اروپاست. گرچه اینستکس طبق برنامه عمل نکرد و تنها یک تراکنش تایید شده در بیش از دو سال از عمر خود داشت. به عبارت دیگر اتحادیه اروپا در این حوزه با ایالات متحده همراهی کرد.
اما نکته‌ای باید بدان توجه ویژه داشت، آن است که حتی ایجاد این سازکار مخالف آمریکا، نشان دهنده شکاف در راهبرد‌ها و عملکرد‌هاست. شکافی که بعد از ۲۰ سال همسویی سیاست اروپا با ایالات متحده در مورد ایران و استفاده از تحریم‌ها خود را نشان داد. از این منظر اینستکس به نمادی از شکاف اروپا و ایالات متحده تبدیل شد که پیش از این دو طرف با هم در لغو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران مشارکت کرده بودند. این موضوع می‌تواند یادآور یک چالش مهم و پایه‌ای برای اتحادیه اروپا باشد، اینکه چگونه می‌توان یک سیستم مالی مستقل و مستقل از ایالات متحده ایجاد کرد؟ مساله‌ای که نویسنده در سال ۲۰۱۵ میلادی به عنوان یک خطر منطقی بالقوه از استفاده بیش از حد ایالات متحده از تحریم‌ها ذکر کرده بود.
سوال مهم و اساسی این بود؛ آیا ایالات متحده آمریکا در پرتگاه یک رویکرد جدید و یکپارچه اروپا در قبال تحریم‌ها قرار دارد که رویکرد ایالات متحده را به چالش می‌کشد؟ به نظر می‌رسد که پاسخ هنوز خیر است، اما شرایط برای تغییر رفتار‌های اروپا فراهم است.
سخن نویسنده
به نظر می‌رسد آنچه که یادداشت ریچارد نفیو را قابل تامل می‌سازد آن است که او پرده از دغدغه‌ای بر می‌دارد که تا زمانی که مسئله اش در گذر زمان حل میشود، حاوی نکته بسیار مهمی است. او به صراحت از اقدامات اولیه برای جداکردن راه اتحادیه اروپا از ایالات متحده صحبت می‌‌کند، اما در سال‌های بعدی، به‌طور مشخص مجبور میشود هم‌راستا با ایالات متحده شود. مسئله‌ای که آغاز جنگ روسیه و اوکراین، موجب شد به بوته فراموشی سپرده شود؛ البته که با خاموش شدن این جنگ، شاید تا سال‌ها، اتحادیه اروپا قادر نباشد خود را از سایه تصمیمات ایالات متحده خارج کند.
