به گزارش ایبنا؛ در طول دهه‌های گذشته، هرگاه خبری از بحران ژئوپلیتیک یا درگیری نظامی در منطقه منتشر می‌شد، یکی از نخستین واکنش‌های اقتصاد ایران، جهش انتظارات تورمی بود.
مردم، حتی پیش از آنکه چیزی گران شود، به خیابان می‌رفتند و با تصور گرانی، کالا انبار می‌کردند.
همین عامل، خود به موج گرانی دامن می‌زد.
اما در جنگ ۱۲ روزه اخیر میان ایران و اسرائیل، این الگوی تاریخی به‌طرز کم‌سابقه‌ای شکست خورد: جامعه، نه‌تنها به استقبال تورم نرفت، بلکه انتظارات تورمی به‌طور ملموسی فروکش کرد.
این تحول، یک نشانه مهم از بلوغ روانی جامعه اقتصادی ایران است.
کارشناسان معتقدند از طرف دیگر، این رخداد، حاصل تلاش دستگاه‌های اقتصادی و رسانه‌ای در سال‌های اخیر برای مدیریت ذهنیت عمومی در بحران‌هاست.
داده‌ها چه می‌گویند؟ تورم انتظاری فروکش کرد
مرکز آمار ایران در نیمه خرداد، نرخ تورم ماهانه کالا‌های خوراکی را حدود ۱.۲ درصد اعلام کرد، که پایین‌ترین رقم طی پنج ماه اخیر بود. اما نکته مهم‌تر، داده‌های غیررسمی حاصل از پایش روزانه قیمت‌ها در بازار‌های سطح شهر است.
در بازه ۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴ (هم‌زمان با اوج جنگ)، قیمت اقلامی، چون مرغ، تخم‌مرغ، برنج، روغن، شکر و لبنیات یا ثابت ماند یا نوسان جزئی داشت؛ برخلاف بحران‌های گذشته که در چنین شرایطی، بازار‌ها به‌سرعت به وضعیت خرید هیجانی می‌رفتند.
پایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و تعاونی‌ها نیز نشان می‌دهد که در هفته اول جنگ، فروش غیرعادی یا صف خرید مشاهده نشد. حتی برخی سوپرمارکت‌های شرق و غرب تهران، در گزارش‌های درون‌سازمانی، اشاره کردند که «مردم فقط سؤال می‌کردند، کمتر خرید می‌کردند.»
قفسه‌ها خالی نشد
نرگس سادات یزدی، مدیر یکی از فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای در شهرری تهران در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس گفت: من سال‌هاست فروشگاه دارم. وقتی کرونا آمد، مردم تا چند ماه خرید انبوه کردن. بعد از گرانی بنزین هم، قفسه‌ها خالی شد. ولی این‌بار، جنگ که شروع شد، ما آماده بودیم برای ازدحام، ولی اتفاقی نیفتاد. فروش اصلاً بیشتر نشد، حتی کمتر شد. انگار مردم فهمیده بودند قرار است اتفاق خاصی نیفتد.»
این فروشنده ادامه داد: یکی از مشتریان که همیشه تو بحران‌ها خرید زیاد می‌کرد، می‌گفت: این‌دفعه نمی‌خرم، چون دیدم قبلاً بی‌دلیل خرید کردم و فقط گرون‌تر تموم شد. این یعنی جامعه درس گرفته است. به مسئولین اعتماد دارد.
تحلیل رفتاری: یک «ضدشوک» روانی در حال شکل‌گیری است
روان‌شناسی اقتصادی به ما می‌گوید که در بحران‌ها، رفتار مردم تابع «انتظارات» است، نه واقعیت.
یعنی حتی اگر قیمت‌ها تغییری نکند، تصور گرانی باعث هجوم می‌شود. اما در بحران‌های مکرر، جامعه ایمنی روانی پیدا می‌کند؛ شبیه به واکسن.
ایران در یک دهه گذشته، چندین شوک ارزی و سیاسی را تجربه کرده است: تحریم‌های ثانویه، ناامنی‌های داخلی، جنگ نیابتی، ترور شخصیت‌های برجسته.
اما اکنون، مردم به‌تدریج دریافته‌اند که بسیاری از این تهدید‌ها یا خنثی می‌شوند یا با سازوکار‌های داخلی مدیریت می‌شوند.
در این جنگ هم همین اتفاق افتاد. مردم دیدند:
ارز بالا نرفت، بلکه پایین آمد.
بنزین سهمیه‌بندی نشد.
کالا نایاب نشد.
دولت از سامانه کالابرگ و ذخایر استراتژیک برای اطمینان‌بخشی استفاده کرد.
همه اینها، سیگنال‌هایی از «امنیت روانی» به جامعه بود.
اولین جنگی که مردم با تحلیل دنبال کردند
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بحران‌های قبلی، رسانه‌های معاند با اغراق، تلاش می‌کردند فضای کشور را ناامن جلوه دهند.
اما در این جنگ، دستگاه رسانه‌ای رسمی و حتی شبکه‌های اجتماعی جریان اصلی، روایتی نسبی از آرامش، کنترل و اقتدار امنیتی ارائه کردند. این هماهنگی، باعث شد جامعه از هیجان عبور و وارد تحلیل شود.
شاید برای اولین‌بار، مردم با نگاه پرسش‌گر و منتقد، به‌جای تصمیم‌های احساسی، منتظر اطلاعات رسمی ماندند.
این تغییر، اگر نهادینه شود، یکی از مهم‌ترین پیروزی‌های روانی در اقتصاد ایران خواهد بود.
مردم به اندازه بحران، بزرگ شده‌اند
جنگ شد، اما مردم ایران مثل گذشته عمل نکردند. این‌بار، نه به بازار هجوم بردند، نه انبار کردند، نه قیمت‌ها را باور کردند. انتظارات تورمی کاهش یافت، نه افزایش.
این تغییر، شاید آرام و بی‌سر‌و‌صدا اتفاق افتاده باشد، اما ریشه‌ای‌ترین نشانه از تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی است.
در واقع، جامعه ایرانی به نقطه‌ای رسیده که می‌داند بسیاری از بحران‌ها، واقعی نیستند یا قابل کنترل‌اند. این بلوغ رفتاری، خود بزرگ‌ترین سد در برابر تورم آینده است.
شکل‌گیری یک نوع عقلانیت تدریجی در اقتصاد ایران
محمد بیات، کارشناس اقتصادی، در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس در پاسخ به این پرسش که در شرایطی که همه انتظار جهش قیمت داشتند، چرا انتظارات تورمی نه‌تنها بالا نرفت، بلکه به‌نوعی کاهش یافت؟ گفت: ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که در اقتصاد رفتاری به آن تعدیل تجربی انتظارات می‌گوییم. وقتی مردم بار‌ها در معرض بحران‌های مشابه قرار بگیرند و ببینند که پیامد‌های شدید پیش‌بینی‌شده رخ نمی‌دهند، ذهن آنها به‌طور ناخودآگاه این بحران‌ها را کم‌اثرتر ارزیابی می‌کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: جنگ اخیر یکی از همان موقعیت‌ها بود. حافظه اقتصادی مردم به آنها می‌گفت که این هم می‌گذرد، و دیگر دلیلی برای واکنش هیجانی وجود ندارد.
وی افزود: در گذشته، نبود اطلاعات رسمی شفاف، باعث بی‌اعتمادی و تصمیم‌های هیجانی می‌شد. این‌بار، اما رسانه رسمی به‌موقع اطلاع‌رسانی کرد، دولت از ذخایر و ابزار‌های توزیع استفاده کرد، و مردم هم به این پیام‌ها گوش دادند. ما شاهد شکل‌گیری یک نوع عقلانیت تدریجی در بازار مصرف‌کننده ایرانی هستیم.
بیات تاکید کرد: اگر نهاد‌های اقتصادی کشور به همین مسیر ادامه دهند، یعنی شفاف‌سازی، اقدام سریع، و ارتباط مؤثر با مردم، می‌توان امیدوار بود این عقلانیت تداوم داشته باشد.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: مردم ایران زیر بار فشار سال‌های اخیر یاد گرفته‌اند که هیجان اقتصادی، فقط به ضرر خودشان تمام می‌شود. در حال وارد شدن به فاز جدیدی از رفتار اقتصادی اجتماعی هستیم؛ جایی که افکار عمومی، بیش از پیش تحلیل‌محور شده است، نه ترس‌محور.
با دنبال‌کردن صفحه اقتصادی خبرگزاری فارس در جریان آخرین تحولات اقتصادی ایران و جهان قرار بگیرید.
منبع: فارس
